การทำเล่มสมุด

      สมุดไทยมีหลายชนิดและหลายขนาดซึ่งแต่ละชนิดและแต่ละขนาดมีชื่อเรียกต่างกันออกไป ในภาษาช่างทำสมุดนิยมเรียกชื่อตามจำนวนหน้าและประโยชน์ใช้สอยของสมุด เช่น สมุด ๕๐ มาลัยตัด สมุด ๔๐ ไขหน้าเส้นตอก สมุด ๓๐ สมุดโหร สมุดคืบ สมุดพระมาลัย การเรียกชื่อสมุด ๕๐, ๔๐ และ ๓๐ เหล่านี้หมายถึงสมุดที่มีจำนวน ๕๐, ๔๐ และ ๓๐ กลีบ คำว่ากลีบในที่นี้หมายถึงหน้ากระดาษสมุดไทยที่เป็นรอยพับคู่หนึ่ง ถ้านับเป็นฝาหรือหน้าจะเท่ากับสมุด ๑๐๐ ฝา (หน้า) ๘๐ ฝา (หน้า) และ ๖๐ ฝา (หน้า) ส่วนสมุดโหรคือสมุดที่โหรนำไปใช้จดปฏิทินและสมุดคืบคือสมุดพกหรือสมุดขนาดเล็กมีเพียง ๑๐ - ๑๑ กลีบเท่านั้น ตรงข้ามกับสมุดพระมาลัยซึ่งมีขนาดกว้างและยาวกว่าสมุดชนิดอื่น ๆ เท่าที่พบในปัจจุบันมีขนาดกว้าง ๑๕ - ๒๕ เซนติเมตร ยาว ๖๐ - ๗๐ เซนติเมตร ในขณะที่สมุดชนิด   อื่น ๆ มีขนาดกว้าง ๑๐ - ๑๓ เซนติเมตร ยาว ๓๓ - ๓๕ เซนติเมตร ส่วนสมุดไขหน้าเส้นตอกหมายถึงสมุดที่ทำหน้ากว้างกว่าปกติ 

      ในการทำสมุดนั้นช่างทำสมุดจะทำแบบพับสมุดไว้ทุกขนาดและชนิดของสมุด ฉะนั้นเมื่อได้กระดาษที่พร้อมจะทำสมุดแล้วก็ใช้ไม้แบบซึ่งเป็นไม้แผ่นหนา ๆ มีขนาดกว้างยาวเท่ากับหน้าสมุดที่ต้องการจะทำ วางไม้แบบลงบนตอนกลางตามขวางของแผ่นกระดาษนำมีดหักสมุดซึ่งเป็นมีดไม่มีคมปลายมนมีด้ามถือกรีดกระดาษให้เป็นรอยตามแบบทั้งสองข้าง เอาไม้แบบออกแล้วหักกระดาษไปตามรอยที่ขีดนั้นกลับไปกลับมาจนหมดกระดาษด้านหนึ่งและต้องพยายามหักพับให้เป็นแนวตรงระดับเสมอกันทุกตอนทำวิธีเดียวกันนี้อีกด้านหนึ่งโดยไม่ต้องวางแบบอีก ถ้ากระดาษสั้นและต้องการจะต่อกระดาษให้หน้าสมุดยาวตามต้องการต้องพับริมกระดาษนั้นให้เป็นขอไว้สำหรับเป็นที่ต่อหน้าสมุดแล้วใช้แป้งเปียกที่ใช้ลบสมุดทากระดาษส่วนที่พับเป็นขอไว้ต่อหน้าสมุดให้ได้ขนาดตามที่ต้องการ กระดาษที่พับกลับไปกลับมาแล้วนี้ต้องตัดริมทั้งสองข้างให้เรียบเป็นแนวตรงและได้รูปดีก่อนจึงทำปกสมุด การทำปกสมุดก็ คือ การติดคิ้วสมุดลงบนปกหน้าทั้ง ๒ ด้าน ของเล่มสมุดนั่นเอง คิ้วสมุด คือ แถบกระดาษสมุดซึ่งมีความกว้างประมาณ ๑ - ๒ เซนติเมตร ทาด้วยแป้งเปียกติดไว้ริมขอบของใบปกสมุดโดยรอบ ๔ ด้าน ติดคิ้วนี้โดยเรียงซ้อนกัน ๓ - ๕ ชั้น ให้ได้ระดับลดหลั่นจากกว้างขึ้นไปหาแคบ เสร็จแล้วจะได้สมุดไทยที่ต้องการ สมุดไทยเล่มหนึ่ง ๆ จะมีจำนวนหน้าและขนาดไม่เท่ากันทั้งนี้แล้วแต่ความต้องการของผู้ใช้สมุด