การคัดเลือกม้า 

การคัดเลือกม้าเพื่อเอาไว้ขี่หรือเอาไว้ขายต้องเป็นไปตามคุณลักษณะของผู้ที่ต้องการหรือผู้ซื้อ 

การพิจารณาในการคัดเลือกม้าเพื่อขี่

      ๑. ผู้เริ่มเล่นม้าใหม่ ๆ ควรขอความรู้คำแนะนำจากผู้ที่มีความชำนาญแล้ว 
      ๒. ม้าต้องมีความสมบูรณ์ไม่มีตำหนิ ขาและเท้าทั้งสี่จะต้องแข็งแรงได้รูป 
      ๓. มีรูปร่างดีและลักษณะเป็นไปตามพันธุ์ 
      ๔. จะต้องเลือกม้าที่มาจากตระกูลที่ดีและมีประวัติพันธุ์อย่างละเอียดสำหรับใช้ประกอบการตัดสินใจ 
      ๕. ม้าที่มีประวัติชนะเลิศการแข่งขันสามารถใช้เป็นปัจจัยในการคัดเลือกได้

ลักษณะของม้า 

      การเลือกม้าเพื่อจะเลี้ยงไว้ดูเล่นหรือเลี้ยงไว้ด้วยเหตุผลอื่นก็ตาม วิธีเลือก (ของไทย) ที่ยอมรับกันมาแต่โบราณจนถึงปัจจุบันก็ คือ การดูลักษณะม้าโดยพิจารณาลักษณะดังต่อไปนี้ 
๑. ผิวม้า 
      ม้ามาจากตระกูลดีและม้าลักษณะดีจะต้องมีผิวหนังบาง ขนสั้น มองเห็นรอยเส้นเลือดได้ชัดเจน เรียกว่า ม้าผิวบาง
๒. อวัยวะภายนอก 
      ม้าที่มีกล้ามเนื้อใหญ่โต ขาใหญ่ คอหนา ศีรษะโต ม้าที่มีลักษณะเช่นนี้เป็นม้าแข็งแรงแต่ไม่ว่องไว เรียก ม้าทึบ 
๓. นิสัย 
      ม้าที่มีลักษณะหงอยไม่ปราดเปรียวส่วนมากมักจะแข็งแรง เรียกว่า ม้าเลือดเย็น ม้าที่มีลักษณะปราดเปรียวส่วนมากนิสัยดีและมีสายเลือดดี เรียก ม้าเลือดร้อน 
๔. ส่วนศีรษะ 
แบ่งออกเป็น ๒ ส่วน คือ ส่วนหน้าจากตาถึงปลายจมูก ส่วนกระหม่อมจากตาถึงท้ายทอย ม้าที่ตระกูลดี ฉลาด ว่องไว และเลือดร้อน ส่วนหน้าจะเล็กกว่าส่วนกระหม่อมมาก 
      สันจมูก ม้าที่มีสันจมูกตรงหรือแอ่นงอนแสดงว่าเป็นม้าเลือดเย็น  ม้าที่มีสันจมูกโค้งและนูนตรงกลางแสดงว่าเป็นม้าเลือดร้อน 
      รูจมูก ม้าที่มีรูจมูกกว้างมักจะเป็นม้าที่แข็งแรง 
      ปาก ม้าปากกว้าง (มุมปากอยู่ใกล้แก้ม) เป็นม้าที่แข็งแรง ม้าปากเล็กมุมปากเล็ก (มุมปากตื้น) มักจะเป็นม้าว่าง่ายสอนง่าย
      ตา ม้าตากลมโตจะเป็นม้าเลือดเย็นสอนง่าย ม้าตาเล็กจะเป็นม้านิสัยโกง 
      ขากรรไกร ม้าขากรรไกรหนาและม้าขากรรไกรโตมักจะมีนิสัยขี้โกง เกียจคร้าน
      หู ม้าตระกูลดี ได้แก่ ม้าหนูคือ หูเล็กบางและชิดกัน ม้าตระกูลปานกลาง ได้แก่ ม้าหูกระต่ายคือ หูเล็กแต่ยาว ม้าตระกูลไม่ดี ได้แก่ ม้าหูลาหูใหญ่ยาวปลายเรียว ม้าหูวัวหูจะสั้นหนา

๕. คอ สันคอ 
ม้าที่มีสันคอบางเป็นม้ามีตระกูลดี วิ่งเร็วแต่ไม่ค่อยแข็งแรง ส่วนม้าที่มีสันคอหนาเป็นม้าตระกูลไม่ดีวิ่งไม่ค่อยเร็วแต่แข็งแรง 
   ผมแผง ม้าตระกูลดี ผมแผงจะมีขนเส้นบาง ๆ ม้าตระกูลไม่ดีผมแผงคอจะหยาบเส้นหนา 
   รูปคอ คอม้ามีรูปร่างต่างกันออกไปซึ่งจะเป็นลักษณะที่เป็นเครื่องสังเกตว่าม้าจะดีหรือไม่แบ่งออกเป็น ๒ ชนิด 

• ม้าคอหงส์ คือ ลักษณะรูปคอที่โค้งตลอดตั้งแต่ต้นคอจนถึงปลายคอ ม้าที่มีคอลักษณะเช่นนี้จะเป็นม้าที่วิ่งเรียบและมีฝีเท้าเร็ว ขี่สบาย 
• ม้าคอตรง คือ ม้าที่สันคอโค้งส่วนใต้คอตรง มีรูปคอพอเหมาะม้าที่มีลักษณะเช่นนี้จะแข็งแรง ว่องไว เหมาะแก่การขี่ 

๖. ตะโหงก 
      เป็นสิ่งแสดงความแข็งแรงของม้า ม้าที่ว่องไวจะมีตะโหงกสูงเด่นส่วนม้าตะโหงกเตี้ยแสดงว่าม้าไม่แข็งแรง
๗. ส่วนหลัง 
      เป็นส่วนที่รับน้ำหนักของคนที่นั่งบนหลังม้า ม้าที่มีลักษณะหลังที่ยาวและอ่อนแสดงถึงว่าม้านั้นไม่แข็งแรงเพราะเมื่อใช้ขี่หรือบรรทุกของจะทำให้หลังอ่อนรับน้ำหนักได้ไม่มาก ถ้าม้าที่ส่วนหลังสั้นจะทำให้ม้าเอี้ยวตัวไม่สะดวกและเป็นเครื่องชี้ให้ทราบได้ว่าปอดม้านั้นจะไม่ใหญ่เวลาวิ่งจะเหนื่อยเร็วเราแบ่งลักษณะรูปส่วนหลังม้าออกเป็น
      ม้าหลังโค้ง เป็นม้าที่รับน้ำหนักได้ดีมากและมีความอดทนต่อน้ำหนักที่รับแต่ถ้าใช้ขี่จะกระเทือนมาก ม้าชนิดนี้เหมาะสำหรับใช้บรรทุกสิ่งต่าง ๆ 
      ม้าหลังตรง เป็นม้าที่มีลักษณะดีเมื่อเวลาบรรทุกของหลังจะแอ่นลงเล็กน้อย ม้าชนิดนี้รับน้ำหนักได้ดีมีความอดทนและขี่สบาย 
      ม้าหลังแอ่น ม้าที่มีลักษณะรูปหลังแอ่นเมื่อบรรทุกของหรือรับน้ำหนักคนขี่จะทำให้หลังแอ่นมากขึ้น ม้าชนิดนี้จะรับน้ำหนักมากไม่ได้แต่ใช้ขี่ได้เรียบสบาย 
๘. ส่วนก้นหรือส่วนท้ายของม้า 
      ม้าที่มีก้นหนาใหญ่จะเป็นม้าที่มีกำลังมาก แข็งแรง และวิ่งได้เร็ว 
๙. หาง 
      มีประโยชน์สำหรับป้องกันยุงและแมลงมารบกวนฉะนั้นจึงไม่ควรตัดหางม้าให้สั้นเกินไป หางม้ายังบอกตระกูลของม้าได้โดยดูตำแหน่งการติดของมัน หางติดสูง คือ ตำแหน่งของหางจะติดได้ระดับเดียวกันกับก้นของม้าแสดงว่าเป็นม้าตระกูลดี หางติดต่ำหรือหางจุกตูดเป็นม้าตระกูลไม่ดี ไม่สวยงาม หางติดปานกลางแสดงว่าเป็นม้าตระกูลพอใช้ได้
๑๐. หน้าอก 
เป็นเครื่องแสดงให้ทราบว่าม้านั้นแข็งแรงหรือไม่ แบ่งออกเป็น 
      ม้าอกราชสีห์ คือ ม้าที่มีหน้าอกกว้าง มีกล้ามเนื้อมากและกล้ามเนื้อนูนเป็นก้อนทั้งสองข้างแสดงว่าเป็นม้าที่มีกำลังแข็งแรงมีความอดทนดี 
      ม้าอกไก่ คือ ม้าที่มีหน้าอกแคบ กล้ามเนื้อน้อย และอกนูนเป็นสันลงมาตรงกลางดูคล้ายอกไก่เป็นม้าที่ไม่ค่อยแข็งแรงนัก 
      ม้าอกแคบหรืออกห่อ คือ ม้าที่มีกล้ามเนื้ออกน้อยเวลายืนขาหน้าจะชิดกันมากแสดงว่าไม่แข็งแรงและไม่อดทน 
๑๑. สวาบ 
      สวาบของม้าธรรมดามักจะกว้างราว ๑ ฝ่ามือ จึงจะนับว่าพอดี ถ้าสวาบกว้างกว่านี้ส่วนมากนับว่าไม่แข็งแรงมักจะเป็นม้าเอวบางหรือเอวอ่อน 
๑๒. สะบัก 
      ม้าที่มีสะบักยาวมักวิ่งได้เร็วเนื่องจากม้าเหยียดขาไปข้างหน้าได้มาก ก้าวขาได้ยาวและเร็ว สะบักม้าที่ดีจะมีความยาวเท่ากับส่วนศีรษะหรือถ้ายาวกว่าส่วนศีรษะยิ่งดี สะบักควรจะเอนประมาณ ๕๐-๖๐ องศากับลำตัวจึงนับว่าดี้ 
๑๓. ขาหน้า 
ขาหน้าจะต้องไม่โก่งหรือแอ่น ขาทั้งคู่ควรจะตั้งตรงจึงจะเป็นม้าที่วิ่งได้ดี ม้าที่ปลายเท้าแคบหรือยืนบิดปลายเท้าหรือยืนขาถ่างมักจะวิ่งไม่เร็ว ส่วนประกอบของขาหน้าที่ควรพิจารณา ได้แก่ 
      โคนขา ควรจะมีกล้ามเนื้อแข็งแรงและค่อย ๆ เรียวลงมาตามลำดับและผิวหนังบางเห็นเส้นเอ็นได้ชัดจึงจะดี 
      หน้าแข้ง ต้องเรียวเล็กลงตามลำดับ มีผิวหนังบาง ขนละเอียดไม่ปุกปุยและหยาบ 
      กีบ ม้าที่มีกีบเล็กจะวิ่งได้เร็วกว่าม้าที่มีกีบใหญ่ กีบที่ดีจะต้องเรียบไม่เป็นลูกคลื่นหรือมีรอยแตกร้าว
๑๔. ขาหลัง
      เช่นเดียวกับขาหน้า คือ ตั้งได้พอเหมาะ ขาหลังทั้งสองต้องอยู่ห่างกันพอเหมาะ เวลาม้ายืนขาหลังต้องเอนเข้าข้างในตัวเล็กน้อยและข้อตาตุ่มของขาหลังโตกว่าข้อตาตุ่มของขาหน้าเล็กน้อย