การเลี้ยงปลาในนาข้าว

การเลี้ยงปลาในนาข้าวเป็นวิธีการที่ดีอย่างหนึ่งในการใช้ประโยชน์จากแหล่งน้ำที่มีอยู่เพื่อผลิตอาหารโปรตีนเพิ่มขึ้นตามปกตินาข้าวจะมีระดับน้ำลึก ๕–๒๕ เซนติเมตร และดินพื้นท้องนาค่อนข้างอุดมสมบูรณ์ทำให้มีแพลงก์ตอนพืชและแพลงก์ตอนสัตว์ในปริมาณสูงทรัพยากรดังกล่าวเป็นอาหารอย่างดีสำหรับปลา

ข้าวเป็นพืชหลักในการทำนาฉะนั้นการเลี้ยงปลาจึงต้องปรับให้เข้ากับการปลูกข้าวก่อนอื่นควรจะวางท่อทางระบายน้ำไว้อย่างสมบูรณ์และจะต้องมีที่ส่วนลึกให้ปลาได้หลบอาศัยเมื่อระดับน้ำลดต่ำ

การเลี้ยงปลาในนาข้าวจะกระทำได้เฉพาะในท้องที่ที่มีน้ำอุดมสมบูรณ์มีการชลประทานมีน้ำตลอดปีหรืออย่างน้อย ๓–๖ เดือน ซึ่งพอเพียงสำหรับการเจริญเติบโตของปลา พอที่จะใช้เป็นอาหารได้

การเตรียมแปลงนาสำหรับเลี้ยงปลาควรขุดคูรอบแปลงนามีความกว้าง ๐.๕๐–๑.๕๐ เมตร และลึก ๐.๒๕–๐.๔๐ เมตร นำดินจากคูดังกล่าวขึ้นไปเสริมคันให้สูงและกว้างตามปริมาณของดินที่ขุดขึ้นภายในแปลงนาควรซอยคูเล็ก ๆ ติดต่อกับคูรอบนอกเพื่อความสะดวกในการระบายน้ำจับปลาและวางท่อระบายน้ำเข้าและออก

ปลาที่นำมาเลี้ยงในนาข้าวจะต้องเป็นปลาที่เจริญเติบโตเร็วสามารถอยู่ได้ในน้ำตื้นซึ่งมีอุณหภูมิสูงและทนทานต่อความขุ่นของน้ำชนิดของปลาที่นิยมเลี้ยงในนาข้าว ได้แก่ ปลาไน ปลา หมอเทศ ปลาสลิด ปลานิล ปลาตะเพียน ปลาดุก ปลาหมอตาล

การเลี้ยงปลาในนาข้าวอาจดำเนินได้ ๒ ระยะด้วยกันคือ ระยะแรกเลี้ยงปลาควบคู่ไปกับการทำนาการปล่อยปลาลงเลี้ยงต้องให้ต้นข้าวตั้งเป็นตัวก่อน ๑–๒ สัปดาห์ มิฉะนั้น ปลาจะว่ายหาอาหารทำให้ต้นข้าวหลุดลอยเสียหายและระยะที่ ๒ เลี้ยงปลาหลังจากเก็บเกี่ยวข้าวในระยะข้าวสุกพร้อมที่จะเก็บเกี่ยวต้องลดระดับน้ำลงปลาจะลงหลบอาศัยในส่วนลึกหลังจากเก็บเกี่ยวเรียบร้อยแล้วก็เตรียมแปลงนาสำหรับเลี้ยงปลาต่อโดยเก็บตอซังข้าวในผืนนามากองไว้เป็นที่สำหรับเป็นปุ๋ยและระบายน้ำเข้าเพื่อเลี้ยงปลาต่อไป

ตารางแสดงอัตราการปล่อยปลาในนาข้าว
 

การเลี้ยงปลาในนาเป็นการผลิตอาหารแป้งและอาหารโปรตีนในที่เดียวกันทำให้เกิดผลดีทางเศรษฐกิจทำให้ชาวนามีรายได้เพิ่มขึ้นและมีอาหารโปรตีนบริโภคอีกด้วย ประโยชน์จากการเลี้ยงปลาในนาข้าวพอสรุปได้ คือ

๑. เพิ่มผลผลิตข้าว
๒. ทำให้ดินดีมีปุ๋ยไถง่าย
๓. ปลาช่วยกำจัดวัชพืชและแมลง
๔. ช่วยให้อินทรีย์สารต่าง ๆ สลายตัว
๕. ทำให้ชาวนามีรายได้เพิ่มขึ้น

ในปัจจุบันการเลี้ยงปลาในนามีอุปสรรคหลายประการโดยเฉพาะอย่างยิ่งการใช้ยากำจัดแมลงศัตรูพืชและถูกศัตรูรบกวนหรือไม่ก็ถูกลักขโมยประเทศไทยเราแม้จะมีที่ทำนาที่อยู่ในระบบชลประทานที่ดีถึง ๓๑,๐๐๐ ตารางกิโลเมตร แต่การเลี้ยงปลาในนาข้าวก็ยังไม่ค่อยมีผู้นิยมเท่าที่ควรเพราะชาวนาพบปัญหาดังกล่าวข้างต้น