การวัดหาละติจูด 

ละติจูดของจุดใดจุดหนึ่งนั้นหาได้โดยอาศัยหลักการง่าย ๆ คือ ใกล้แกนโลกซึ่งขยายออกไปทางเหนือมีดาวดวงหนึ่งชื่อ โพลาริส (Polaris) ถ้าใครอยู่ที่ขั้วโลกเหนือจะเห็นดาวดวงนี้อยู่ใกล้ตรงศรีษะขึ้นไปถ้าอยู่ที่เส้นศูนย์สูตรจะเห็นอยู่ที่ขอบฟ้าใกล้ระดับตาเราอาจคิดไปว่าดางดวงนั้นควรจะอยู่ต่ำกว่าระดับตา  
เพราะอยู่ในแนวเส้นต่ำกว่าที่เรายืนประมาณ ๖,๔๐๐ กิโลเมตร แต่ระยะจากโลกถึงดาวไกลมากมายเปรียบกับรีศมีของโลกเส้นต่าง ๆ จากที่ต่าง ๆ บน โลกจะเห็นขนานกันไปหมด
 

สมมุติว่าผู้วัดอยู่ที่ ก ระยะเศษหนึ่งส่วนสามของระยะระหว่างเส้นศูนย์สูตรกับขั้นโลกเหนือเขาเห็นเส้น ขค เป็นเส้นราบ และ เห็นดาวอยู่สูงจากขอบฟ้าหนึ่งในสามส่วนของระยะจากขอบฟ้าถึงจุดตรงศีรษะจุดที่อยู่ในเส้นตรงดิ่งจากศีรษะขึ้นไปเรียกว่าจุดเหนือ ศีรษะ หรือเซนิท (zenith) จะเห็นได้ว่าละติจูดของจุดใดก็เท่ากับความสูงของโพลาริสจากขอบฟ้า (ทั้งนี้ สันนิษฐานให้ดาวนั้น อยู่ตรงจุดแกนโลกขยายออกไปทางเหนือซึ่งตามความเป็นจริงแล้วดาวนั้นอยู่ห่างจากจุดนั้นประมาณ ๑ องศา และ ก็มีวิธีคำนวณให้ละเอียดได้สำหรับการหาละติจูดที่แม่นยำจากการวัดดาวโพลาริสไม่ว่าเวลาใด) ผู้ที่เดินทางไปทางใต้จะเห็นดาวนี้อยู่เหนือขอบฟ้าต่ำลงไป และ ถ้าเดินทางไปทางใต้มากขึ้น ๆ โพลาริสจะอยู่ต่ำลงไปทุกทีจนในที่สุดแลไม่เห็นจะเห็นหมู่ดาวกางเขนใต้แทน

หากอยู่ในทะเลสามารถวัดละติจูดได้โดยวัดความสูงของดวงอาทิตย์เวลาเที่ยงซึ่งเป็นวิธีที่สะดวกเพราะดวงอาทิตย์สว่าง และ วัดได้ง่ายใช้เครื่องวัดที่เรียกว่า เซกซ์แทนต์ (sextant) ระยะจากขั้วฟ้าของดวงอาทิตย์เปลี่ยนแปลงตลอดทั้งปีมีบอกไว้ทุกวันในหนังสือซึ่งเรียกกันว่า ปฏิทินการเดินเรือ (nautical almanac) ดังนั้น เมื่อทำการวัดความสูงของดวงอาทิตย์ต้องมีการคำนวณการเปลี่ยนแปลงความสูงตามเวลาที่บอกไว้ในปฏิทินการเดินเรือก็จะได้ละติจูดของเรือโดยการคำนวณหาความสูงของขั้วฟ้าบางครั้งบางคราวเขาก็ใช้วัดดาวหาละติจูดถ้าดาวอยู่หนึ่งในสามส่วนนับจากขอบฟ้าไปถึงเซนิทจุดที่ทำการวัดจะอยู่หนึ่งในสามส่วนจากเส้นศูนย์สูตรไปถึงขั้วโลกที่กล่าวว่าใช้วัดโพลาริสได้ หมายถึงวัดถึงขั้วฟ้าหรือถึงจุดซึ่งแกนโลกขยายออกไปทางเหนือในซีกโลกใต้การหาละติจูดก็ทำได้ทำนองเดียวกันกับในซีกโลกเหนือ (ผลการวัดหาละติจูดดังได้กล่าวมาแล้วนี้เป็นละติจูดทางดาราศาสตร์แท้จริงยังมีละติจูดชนิดอื่น ๆ อีกซึ่งแตกต่างกันกับละติจูดทางดาราศาสตร์ เนื่องจากสัณฐานของโลกไม่กลมทีเดียว และ มีการดึงดูดเฉพาะบริเวณที่ทำการวัดด้วยแต่การวัดหาละติจูดซึ่งได้กล่าวมาแล้วข้างต้นนั้นใช้กันในตำราทั่วไปทั้งในการทำแผนที่บก และ ทะเล จึงนับเป็นวิธีหาละติจูดวิธีเดียวที่ใช้ในการเดินเรือถ้าสันนิษฐานว่าโลกเป็นทรงกลมเอกพันธ์)