พระอภัยมณี

พระอภัยมณีเป็นนิทานคำกลอน ที่พระศรีสุนทรโวหาร (ภู่) หรือที่เรียกกันทั่วไปว่า สุนทรภู่ เป็นผู้แต่งมีเนื้อเรื่องสนุกสนาน กลอนไพเราะและสอดแทรกคุณธรรมที่เป็นคติสอนใจ มีเรื่องย่อ ดังนี้




ท้าวสุทัศน์เจ้าเมืองรัตนาและนางประทุมเกสรพระมเหสี มีโอรสสององค์ชื่อ พระอภัยมณีและศรีสุวรรณ เมื่อโอรสทั้งสองเจริญเติบโตได้ลาพระบิดา และพระมารดาไปเรียนวิชาเพื่อปกครองบ้านเมืองพระอภัยมณีเลือกเรียนวิชาเป่าปี่ ศรีสุวรรณเลือกเรียนวิชากระบี่กระบอง




เมื่อโอรสทั้งสองเรียนวิชาจบก็กลับบ้านเมือง ท้าวสุทัศน์โกรธมากที่โอรสเรียนวิชาที่ไม่เกี่ยวกับการปกครองบ้านเมือง จึงตำหนิต่อหน้าเสนาอำมาตย์ พระอภัยมณีและศรีสุวรรณรู้สึกอับอายจึงพากันออกจากบ้านเมือง ระหว่างทางได้พบกับพราหมณ์สามคนชื่อวิเชียร โมรา และ สานนท์ ทุกคนได้แสดงวิชาที่ตนเรียนมา พระอภัยมณีได้เป่าปี่ให้ฟัง พราหมณ์ทั้งสามและศรีสุวรรณ ได้ฟังเพลงปี่ก็หลับไป




ขณะนั้นนางผีเสื้อสมุทรกำลังออกหากิน นางได้ยินเสียงปี่ก็เที่ยวตามหาเสียงนั้น จนได้พบพระอภัยมณีก็เกิดความรักนางผีเสื้อสมุทรอุ้มพระอภัยมณีไปไว้ในถ้ำที่เกาะกลางสมุทร นางได้แปลงกายเป็นหญิงสาว พระอภัยมณีอยู่กับนางผีเสื้อสมุทรจนมีโอรสหนึ่งชื่อสินสมุทร



วันหนึ่งนางผีเสื้อสมุทรออกไปหากิน สินสมุทรได้หนีออกไป เที่ยวนอกถ้ำและจับเงือกสองผัวเมียพร้อมลูกสาวมาให้พระอภัยมณี พระอภัยมณีเล่าเรื่องของตนให้ฟัง เงือกทั้งสองจึงอาสาพาพระอภัยมณี และสินสมุทรหนี้ นางผีเสื้อสมุทรออกติดตามไปทัน และจับเงือกทั้งสองฆ่าเสีย นางเงือกผู้เป็นลูกสาวพาพระอภัยหนีต่อไปจนถึงเกาะแก้วพิสดารพระฤาษีช่วยไว้จนทุกคนปลอดภัย พระอภัยมณีได้นางเงือกเป็นเมีย




ท้าวสิลราชผู้ครองเมืองผลึกพาพระธิดา ชื่อนางสุวรรณมาลีเที่ยวชมทะเลมาจนถึงเกาะแก้วพิสดาร พระอภัยมณีและสินสมุทรขอโดยสารเรือกลับบ้านเมืองของตน พระอภัยมณีได้ร่ำลานางเงือกและทราบว่านางเงือกตั้งควรรภ์ จึงได้มอบแหวนและปิ่นปักผมให้นางเงือกไว้




นางผีเสื้อสมุทรรู้ข่าวว่าพระอภัยมณีโดยสารมากับเรือสำเภาจึงออกติดตามนาง ทำให้เกิดพายุปั่นป่วนจนเรือสำเภาแตก ท้าวสิลราชจมน้ำสิ้นพระชนม์ สินสมุทรพานางสุวรรณมาลีว่ายน้ำไปถึงเกาะแห่งหนึ่งและพบโจรสลัดจึงขอโดยสารเรือกลับบ้านเมือง ส่วนพระอภัยมณีว่ายน้ำหนีนางผีเสื้อสมุทรไปถึงอีกเกาะหนึ่งและได้เป่าปี่จนทำให้นางผีเสื้อสมุทรขาดใจตาย



นางเงือกอาศัยอยู่บนเกาะแก้วพิสดาร ได้คลอดลูกชายชื่อสุดสาคร พระฤาษีเลี้ยงดูสุดสาครจนอายุได้สามขวบ วันหนึ่งสุดสาครเที่ยวเล่นไปพบม้านิลมังกร พระฤาษีจึงเสกหวายให้สุดสาครจับม้านิลมังกรไว้เป็นพาหนะเพื่อติดตามหาพระบิดา พระฤาษีได้เล่าเรื่องของพระอภัยมณีให้สุดสาครฟัง สุดสาครจึงขอออกติดตามหาบิดาและได้ไปร่ำลานางเงือกผู้เป็นมารดาดังนิทานคำกลอนต่อไปนี้





















คำอธิบายศัพท์

- กลาดเกลื่อน หมายถึง เรี่ยรายอยู่มาก
- กำสรด อ่านว่า กำ-สด หมายถึง เศร้าใจ
- กุมาร หมายถึง เด็กผู้ชาย
- กุศล หมายถึง บุญ สิ่งที่ดีที่ชอบ
- โกฏิ อ่านว่า โกด หมายถึง ชื่อมาตรานับ เท่ากับ ๑๐ ล้าน
- ขนแสยง อ่านว่า ขน-สะ-แหยง หมายถึง ขนลุก
- ครุฑา  หมายถึง นกที่เป็นพาหนะของพระนารายณ์
- ไคลคลา  หมายถึง ไป
- จู่ลู่ หมายถึง ดูถูก
- เฉลย อ่านว่า ฉะ-เหลย หมายถึง อธิบายหรือชี้แจงข้อปัญหาต่างๆให้เข้าใจ
- ชฎา หมายถึง เครื่องสวมศีรษะคล้ายมงกุฎ
- ชลาสินธุ์ หมายถึง สายน้ำ ทะเล
- ดาบส หมายถึง ผู้บำเพ็ญตบะ
- แดดาล หมายถึง ทุรนทุราย แทบขาดใจ
- ตลบ อ่านว่า ตะ-หลบ หมายถึง ย้อนกลับไปกลับมา
- ถนอม อ่านว่า ถะ-หนอม  หมายถึง คอยระวังประคับประคองไว้ให้ดี
- ถวิล อ่านว่า ถะ-หวิน หมายถึง คิดถึง
- ท้าวเธอ ในที่นี้ หมายถึง พระอภัยมณี
- ทูล อ่านว่า ทูน หมายถึง บอก กล่าว
- เทพไท  หมายถึง เทวดา
- เทพารักษ์ หมายถึง เทวดาผู้ดูแลรักษาแห่งใดแห่งหนึ่ง
- นกหัสดิน หมายถึง สัตว์ในป่าหิมพานต์ มีหัวเป็นนก ตัวเป็นสิงห์ มีปีกบินได้
- นิล อ่านว่า นิน พลอยชนิดหนึ่งในที่นี้หมายถึง สีดำ
- บพิตร อ่านว่า บอ-พิด หมายถึง คำที่พระสงฆ์ใช้แก่เจ้านาย
- บรรพชา หมายถึง บวชเณร
- ปรารภ อ่านว่า ปรา-รบ หมายถึง กล่าวถึง
- ปัถพิน อ่านว่า ปัด-ถะ-พิน หมายถึง แผ่นดิน
- ผลผลา อ่านว่า ผน-ผะ-ลา หมายถึง ลูกไม้ใหญ่น้อย
- ผา หมายถึง หินที่เป็นเขา น้ำ ทางน้ำ
- พายัพ อ่านว่า พา-ยับ หมายถึง ทิศตะวันตกเฉียงเหนือ
- พิฆาต อ่านว่า พิ-คาด หมายถึง ทำลายล้าง
- ภูวนาถ อ่านว่า พู-วะ-นาด หมายถึง พระเจ้าแผ่นดิน ในที่นี้หมายถึง พระอภัยมณี
- มรคา หมายถึง ทาง
- ม้วย หมายถึง ตาย
- มัจฉา หมายถึง ปลา
- มุนีน้อย ในที่นี้หมายถึง สุดสาคร
- โมทนา  หมายถึง ยินดี พลอยยินดี
- ยมนา อ่านว่า ยม-มะนา หมายถึง น้ำ แม่น้ำ
- ราญรอน อ่านว่า ราน-รอน หมายถึง รบ
- ราวี หมายถึง รบ
- ลำเนา หมายถึง แนว แถว ถิ่น
- วายชนม์ หมายถึง ตาย
- วายุภัส หมายถึง ชื่อนกในวรรณคดี
- วิญญาณ์ หมายถึง ความรู้สึกตัว จิตใจ
- เศร้าสร้อย อ่านว่า เส้า-ส้อย หมายถึง สลด ระทด
- สถิตเสถียร อ่านว่า สะ-ถิด หมายถึง ตั้งอยู่ ยืนอยู่
- สมภาร หมายถึง พระที่เป็นเจ้าอาวาส
- สัญจร อ่านว่า สัน-จอน หมายถึง ผ่านไปมา
- สำเภา หมายถึง ถนน
- สิงขร อ่านว่า สิง-ขอน หมายถึง ภูเขา
- สิทธาจารย์ หมายถึง พระฤๅษี
- สินธพ อ่านว่า สิน-ทบ หมายถึง ชื่อม้าพันธุ์ดีที่เกิดที่ลุ่มน้ำสินธุ
- สุธาธาร อ่านว่า สุ-ทา-ทาน หมายถึง น้ำ ทางน้ำ
- สูญ อ่านว่า สูน หมายถึง หายไป
- เสถียร อ่านว่า สะ-เถียน หมายถึง มั่นคง แข็งแรง
- เสวย อ่านว่า สะ-เหวย หมายถึง กิน
- อนุกูล หมายถึง เกื้อกูล สงเคราะห์
- อรินทร์ อ่านว่า อะ-ริน หมายถึง ข้าศึก ศัตรู
- อัสดร อ่านว่า อัด-สะ-ดอน หมายถึง ม้า
- อาชา  หมายถึง ม้า
- อาเพศ อ่านว่า อา-เพด หมายถึง เหตุที่เกิดขึ้นอย่างผิดปรกติวิสัย
- อาวรณ์ หมายถึง ห่วงใย อาลัย
- อาสัญ อ่านว่า อา-สัน หมายถึง ตาย ความตาย
- อิศเรศ อ่านว่า อิด-สะ-เรด หมายถึง ผู้เป็นใหญ่