พระสงฆ์คือเนื้อนาบุญอันยิ่งของพุทธศาสนิกชน หน้าที่หลักของพระสงฆ์ก็คือ การธำรงรักษา และเผยแผ่พระธรรมคำสอนของพระบรมศาสดาให้ยั่งยืนสืบไป ด้วยสังฆคุณอันยิ่งใหญ่นี้ พุทธศาสนิกชนจึงควรรู้จักการปฏิบัติตนต่อพระภิกษุสงฆ์ที่เหมาะสม

หน้าที่ของพระสงฆ์

หน้าที่หลักของพระสงฆ์ในพระพุทธศาสนา ได้แก่ การศึกษาหลักคำสอนทางพระพุทธศาสนา แล้วปฏิบัติตาม พร้อมทั้งนำหลักคำสอนมาเผยแผ่แก่ประชาชน สำหรับพระสงฆ์ไทยมีหน้าที่ และบทบาทที่ต้องปฏิบัติ ดังนี้

1. การปกครองคณะสงฆ์

ได้แก่ งานด้านการบริหารพระภิกษุสามเณร ซึ่งพระสงฆ์ที่มีความรู้ ความสามารถจะได้รับแต่งตั้งเป็นเจ้าคณะต่างๆ โดยตำแหน่งสังฆราช เป็นตำแหน่งสูงที่สุด รองลงมาได้แก่เจ้าคณะหน เจ้าคณะภาค เจ้าคณะจังหวัด เจ้าคณะอำเภอ เจ้าคณะตำบล เจ้าอาวาส ผู้ช่วยเจ้าอาวาส และเลขานุการแต่ละเจ้าคณะ เป็นตำแหน่งสุดท้าย มหาเถรสมาคม ถือว่าเป็นองค์กรปกครองสูงสุดของคณะสงฆ์ทั้งสองนิกาย

2. การจัดการศึกษาแก่พระภิกษุสามเณร และประชาชนทั่วไป

ได้แก่ งานบริหาร และเป็นอาจารย์สอนตามสถาบันการศึกษาของสงฆ์ ได้แก่ มหาวิทยาลัยสงฆ์ โรงเรียนพระปริยัติธรรม แผนกธรรม-บาลี และแผนกสามัญศึกษา (ม.1-ม.6)

3. การเผยแผ่พระพุทธศาสนา

ได้แก่ การสอน การอบรม การแสดงธรรม การปาฐกถาธรรม และการเขียนตำรา และการปฏิบัติธรรมโดยเผยแผ่ผ่านสื่อต่างๆ เช่น วิทยุ โทรทัศน์ หนังสือพิมพ์ รวมถึงอินเทอร์เน็ต

4. การก่อสร้าง และการบูรณะปฏิสังขรณ์วัดวาอาราม

หมายถึง การเป็นผู้ดูแลการสร้างวัดวาอาราม และรักษาบูรณะซ่อมแซม

5. การบำเพ็ญสาธารณประโยชน์แก่สังคม

เช่น การจัดการศึกษาแก่เด็กด้อยโอกาส การต่อต้านยาเสพติด การบริจาคเงินทุนแก่หน่วยงานต่างๆ และการส่งเสริมวิชาชีพต่างๆ เป็นต้น

การปฏิบัติตนต่อพระสงฆ์

การปฏิบัติตนต่อพระภิกษุสงฆ์ ไม่ว่าจะเป็นในวัด หรือสถานที่อื่นใด จะมีธรรมเนียมสำหรับสถานการณ์ต่างๆ ดังนี้

1. การรับพระสงฆ์

เมื่อพระสงฆ์เดินผ่านหน้า หากนั่งเก้าอี้อยู่ ให้ลุกขึ้นยืนรับ เมื่อท่านเดินผ่านมาตรงหน้า ให้น้อมตัวลงแล้วยกมือไหว้ เมื่อท่านนั่งเรียบร้อยแล้ว จึงนั่งลงตามเดิม หากนั่งกับพื้นอยู่ ไม่นิยมลุกขึ้นยืนรับเมื่อท่านเดินผ่านมาเฉพาะหน้า นิยมยกมือไหว้ หรือกราบตามความเหมาะสมแก่สถานที่นั้น

2. การให้ที่นั่งแก่พระสงฆ์

นิยมจัดอาสนะสงฆ์ หรือเก้าอี้ไว้ต่างหากจากฆราวาส ให้โอกาสแก่พระสงฆ์นั่งเก้าอี้แถวหน้า หากผู้ชายจำเป็นต้องนั่งแถวเดียวกับพระสงฆ์ นิยมนั่งด้านซ้ายของพระสงฆ์ ส่วนสตรีเพศ ไม่ควรนั่งแถวเดียวกัน หรืออาสนะยาวเดียวกัน เว้นแต่กรณีจำเป็น ต้องมีบุรุษคั่นอยู่

3. การตามส่งพระสงฆ์

ถ้านั่งเก้าอี้อยู่ ให้ลุกขึ้นยืนส่งท่าน เมื่อท่านเดินผ่านมาถึงเฉพาะหน้า ให้น้อมตัวลง ยกมือไหว้ ถ้านั่งกับพื้นอยู่ ไม่ต้องยืนส่ง เมื่อท่านเดินผ่านมาถึงเฉพาะหน้า ให้กราบ หรือยกมือไหว้ตามควรแก่กรณี เจ้าภาพหรือประธานพิธี ต้องตามไปส่งท่านจนพ้นบริเวณงาน หรือจนกว่าท่านจะขึ้นรถพ้นออกไปจากบริเวณงานแล้ว โดยก่อนที่ท่านจะจากไป ให้น้อมตัวลงไหว้

4. เมื่อพระสงฆ์เดินตามหลังมา

ให้หลีกทางชิดข้างทางด้านซ้ายมือของพระสงฆ์ ยืนตรง มือทั้งสองต้องประสานกันไว้ข้างหน้า หันหน้ามามองท่าน เมื่อพระสงฆ์เดินมาถึงเฉพาะหน้า ให้น้อมตัวลง ยกมือไหว้ ถ้าท่านพูดด้วย ให้ประนมมือพูดกับท่าน ถ้าท่านไม่พูดด้วย ก็ให้อยู่ในท่าปกติ

5. เมื่อเดินตามหลังพระสงฆ์

ให้เดินตามไปเบื้องหลัง โดยให้เยื้องไปทางซ้ายของท่านระยะห่างจากท่าน 2-3 ก้าว กิริยาเดินตามหลัง ต้องสำรวมเรียบร้อย ไม่ต้องแสดงความเคารพผู้อื่นขณะเดินตามหลังท่าน และไม่ควรพูดคุยทักทายปราศรัยกับผู้อื่น

เรียบเรียงโดย : ถาปกรณ์ กำเนิดศิริ