พระธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงค้นพบนั้นคือ อริยสัจ 4 อันประกอบด้วย “ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค” กล่าวอย่างง่ายว่า ทรงค้นพบเรื่องของ “ทุกข์” ซึ่งมี “สาเหตุ” และ “ความดับทุกข์” ซึ่งมี “หนทาง” ไป โดยหนทางนี้เป็นหลักปฏิบัติสำคัญที่สุดในพระพุทธศาสนา เรียกว่า “มรรคมีองค์ 8” โดยอาจเทียบเคียงได้กับ “ไตรสิกขา” นั่นเอง

อริยสัจ 4 คือหลักธรรมสำคัญในพระพุทธศาสนา อริยสัจ 4 อธิบายการเกิดขึ้น และการดับหายของสภาวะที่เรียกว่าความทุกข์ ความทุกข์นั้น คือสภาวะที่เกิดขึ้นจากการดำรงอยู่ของเหตุ และปัจจัยต่างๆ ที่มาประชุมพร้อมกัน เมื่อปัจจัยแห่งทุกข์นั้นสิ้นไป ความทุกข์ก็ย่อมที่จะดับหายไปด้วย

“ทุกข์” หมายถึงสภาวะแห่งความไม่สบายกาย ไม่สบายใจ ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ที่สามารถเกิดขึ้นได้กับทุกคนเสมอกัน ความทุกข์เกิดจากความอยาก หรือตัณหา ซึ่งเรียกว่า “สมุทัย” ความอยากนั้นปรากฏได้ในสามรูปแบบ คือ

- กามตัณหา เป็นความพอใจในกามคุณทั้ง 5 ได้แก่ รูป เสียง กลิ่น รส และสัมผัส

- ภวตัณหา เป็นความพอใจในภพ หรือความเป็น

- วิภวตัณหา เป็นความพอใจในความไม่เป็น

“นิโรธ” หมายถึงสภาวะที่ความทุกข์ทั้งหลายนั้น ดับสูญโดยสิ้นเชิง เป็นความสละ ความวาง ความปล่อย ความดับของทุกข์เกิดขึ้นจากการปฏิบัติตามหนทางที่ดี ที่ถูกต้อง เรียกว่า “มรรค” มีองค์ประกอบ 8 ประการ ได้แก่

1. สัมมาทิฏฐิ (ความเห็นที่ถูกต้อง)

2. สัมมาสังกัปปะ (ความคิดที่ดี)

3. สัมมาวาจา (คำพูดที่ดี)

4. สัมมากัมมันตะ (การปฏิบัติที่ดี)

5. สัมมาอาชีวะ (การหาเลี้ยงชีพที่ดี)

6. สัมมาวายามะ (ความเพียรที่ดี)

7. สัมมาสติ (ความรู้เท่าทันที่ดี)

8. สัมมาสมาธิ (การตั้งมั่นของจิตที่ดี)

อริยมรรคมีองค์ 8 นี้โดยย่อก็คือ ไตรสิกขา หรือการศึกษา 3 ประการ อันประกอบด้วย ศีล สมาธิ และปัญญานั่นเอง

เรียบเรียงโดย : ถาปกรณ์ กำเนิดศิริ