มัชฌิมาปฏิปทา คือ ทางสายกลาง เป็นวิถีการปฏิบัติตนของพระพุทธเจ้าที่ไม่ตึง และไม่หย่อนเกินไป อยู่ในศีลที่ดีงาม ก่อให้เกิดสมาธิ และได้ปัญญารู้แจ้งเห็นจริงในที่สุด ทรงอธิบายออกมาเป็น อริยมรรคมีองค์แปดประการ

ทางสายกลาง หรือ มัชฌิมาปฏิปทา ถือเป็นหลักปฏิบัติที่สำคัญที่สุดของศาสนาพุทธ ทางสายกลางเป็นทางที่อยู่ตรงกลางระหว่าง กามสุขัลลิกานุโยค (เพลิดเพลินมัวเมาในกามคุณ) หรือ อัตตกิลมถานุโยค (การเบียดเบียนตนเอง หรือ การทำทุกรกิริยา)

พระพุทธศาสนายึดหลักปฏิบัติตามแนวทางสายกลาง กล่าวคือ การดำเนินชีวิตอยู่บนพื้นฐานแห่งความพอเหมาะ พอควร และพอดีในทุกเรื่อง ไม่ประพฤติไปในทางสุดโต่งทางใดทางหนึ่ง

ทางสายกลางนี้ มองในเชิงพุทธปรัชญาอาจจะมองได้ว่า เป็นการเสนอแนวทางของพระพุทธเจ้าในการออกจากแนวคิดเรื่องความเป็นทวิภาวะ (Dualism) ของสรรพสิ่ง ทั้งในเชิงธรรมชาติ และในเชิงการดำรงอยู่ของมนุษย์ ที่มีความสัมพันธ์กับธรรมชาติ

ทางสายกลางที่ปรากฏในข้อคำสอนของพระพุทธศาสนานั้นคือ “มรรคมีองค์ 8” หรือ “อัฏฐังคิกมรรค” อันประกอบด้วย

1. สัมมาทิฏฐิ คือ ความเห็นถูกต้อง
2. สัมมาสังกัปปะ คือ ความคิดถูกต้อง
3. สัมมาวาจา คือ มีการใช้วาจา คำพูดอย่างถูกต้อง
4. สัมมากัมมันตะ คือ มีการแสดงออกทางกายอย่างถูกต้อง
5. สัมมาอาชีวะ คือ มีการเลี้ยงชีพที่ถูกต้อง
6. สัมมาวายามะ คือ มีความเพียรพยายามที่ถูกต้อง
7. สัมมาสติ คือ มีสติรอบคอบ มีสติที่ถูกต้อง
8. สัมมาสมาธิ คือ มีสมาธิ จิตตั้งมั่นอย่างถูกต้อง

พระพุทธศาสนามีคำสอนเรื่อง “กรรมลิขิต” อันเป็นหลักคำสอนที่แสดงถึงความเป็นเหตุและผล เช่น การไม่ทานข้าวเช้า เป็นเหตุให้หิวข้าวจนเรียนไม่รู้เรื่อง

พระพุทธศาสนามีทฤษฎีและวิธีการที่เป็นสากล สิ่งที่แสดงให้เห็นเช่นนั้นก็คือ หลักความจริงที่ว่า สรรพสิ่งไม่เที่ยงแท้แน่นอน (อนิจจัง), สรรพสิ่งทนในสภาพเดิมไม่ได้ (ทุกขัง), สรรพสิ่งไม่มีตัวตน (อนัตตา) หรือกล่าวได้ว่า สรรพสิ่งล้วนตกอยู่ในกฏไตรลักษณ์ ซึ่งหลักคำสอนข้างต้น สะท้อนถึงความจริงสากลที่สรรพสิ่งต้องมีการเปลี่ยนแปลงนั่นเอง

เรียบเรียงโดย : นำโชค อุ่นเวียง