วิวัฒนาการ (revolution) คือ กระบวนการเปลี่ยนแปลงลักษณะของสิ่งมีชีวิตชนิดหนึ่งๆ แบบค่อยเป็นค่อยไป ดังนั้น จำนวนชนิดของสิ่งมีชีวิตบนโลกจะไม่คงที่ มีสิ่งมีชีวิตชนิดใหม่เกิดขึ้นได้ และมีสิ่งมีชีวิตบางชนิดสูญพันธุ์ไปได้อยู่ตลอดเวลา ทำให้สิ่งมีชีวิตในยุคเริ่มแรกมีการเปลี่ยนแปลง และถูกคัดเลือกโดยธรรมชาติ ให้มีชีวิตรอดในสภาพแวดล้อมที่ต่างกัน และสืบลูกหลานต่อๆ ไปเป็นระยะเวลายาวนาน จนกลายมาเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีลักษณะหลากหลายในปัจจุบัน โดยมีทฤษฎีที่ได้รับการยอมรับ 2 ทฤษฎี ได้แก่ ทฤษฎีของ ฌอง ลามาร์ก (Jean Lamarck) และทฤษฎีของชาลส์ ดาร์วิน (Charles Darwin)

1. ทฤษฎีของฌอง ลามาร์ก

อธิบายว่า สิ่งมีชีวิตจะมีการปรับเปลี่ยนรูปร่างอวัยวะไปตามการใช้งาน อวัยวะที่ใช้งานมากจะพัฒนาและใหญ่ขึ้น ส่วนอวัยวะที่ไม่ได้ใช้จะเล็กลงและหดหายไป จากนั้นสิ่งมีชีวิตก็จะถ่ายทอดลักษณะร่างกายที่เปลี่ยนแปลงไปสู่รุ่นลูกหลาน เรียกว่า กฎการใช้และไม่ใช้ และกฎการถ่ายทอดลักษณะที่จำเป็น

2. ทฤษฎีของชาลส์  ดาร์วิน หรือทฤษฎีการคัดเลือกโดยธรรมชาติ

อธิบายว่า สิ่งมีชีวิตแต่ละชนิดนั้นมีความหลากหลายในกลุ่มประชากร เช่น บางตัวสีดำ บางตัวสีเทา บางตัวสีขาว ทั้งที่เป็นสิ่งมีชีวิตชนิดเดียวกัน ความหลากหลายนี้จะถูกคัดเลือกจากสภาพแวดล้อมตามธรรมชาติ โดยให้ลักษณะที่มีความสามารถอยู่รอดและสืบพันธุ์ได้ สามารถถ่ายทอดลักษณะพันธุกรรมนั้นๆ ไปยังรุ่นต่อไป ในรุ่นต่อไปก็มีความหลากหลายอีก (ดำ เทา ขาว) แล้วลักษณะที่เหมาะสมก็สามารถอยู่รอด และสืบพันธุ์ได้อีกไปเรื่อยๆ หลายๆ รุ่น เมื่อเวลาผ่านไปนานๆ ลักษณะของสิ่งมีชีวิตก็จะเปลี่ยนไปจากเดิม จนไม่สามารถสืบพันธุ์กับตัวที่มีลักษณะเดิมได้อีก หรือที่เราเรียกว่า เกิดสิ่งมีชีวิตชนิดใหม่ขึ้นมา

ในปัจจุบัน นักวิทยาศาสตร์ยอมรับกันแล้วว่า การเกิดวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิตนั้น เป็นไปตามทฤษฎีการคัดเลือกโดยธรรมชาติของดาร์วิน ซึ่งมีหลักการสำคัญดังนี้

- การแปรผันทางพันธุกรรม : ในประชากรของสิ่งมีชีวิตชนิดหนึ่งนั้น จะต้องมีความหลากหลายทางพันธุกรรม บางตัวสีเข้ม บางตัวสีขาว บางตัวหนีเร็ว บางตัวซ่อนตัวเก่ง เพื่อให้มีโอกาสในการอยู่รอดของเผ่าพันธุ์มากขึ้นหากสภาพแวดล้อมเปลี่ยนไป

- การคัดเลือก : ในธรรมชาติจะมีปัจจัยบางอย่าง ที่ทำให้โอกาสรอดชีวิตของแต่ละตัวไม่เท่ากัน เช่น ร้อนเกินไป หนาวเกินไป แห้งแล้ง ขาดแคลนอาหาร มีผู้ล่า เกิดโรคระบาด

- การปรับตัว : เมื่อสภาพแวดล้อมเปลี่ยนแปลงไป สิ่งมีชีวิตตัวที่รอดจะปรับตัวให้สามารถเข้ากับสภาพแวดล้อมนั้นได้ การปรับตัวนี้ส่งผลให้ลักษณะของสิ่งมีชีวิตนั้นค่อยๆ เปลี่ยนแปลงไปทีละน้อยจนเกิดเป็นสปีชีส์ใหม่ขึ้นมาบนโลก

เรียบเรียงโดย : ปิตุพร พิมพาเพชร