ดอก หรือดอกไม้ เป็นส่วนของพืชที่มีสีสันสวยงาม แตกต่างกันไปในแต่ละชนิด ส่วนประกอบของดอกไม้ที่สำคัญมี 4 ส่วน เช่น เกสรตัวผู้ เกสรตัวเมีย ดอกที่มีส่วนประกอบครบทั้ง 4 ส่วน เรียกว่า ดอกสมบูรณ์ ในขณะที่ดอกไม่สมบูรณ์ คือ ดอกที่มีส่วนประกอบไม่ครบทั้ง 4 ส่วน
ดอกเป็นอวัยวะของพืชที่เปลี่ยนไปเพื่อทำหน้าที่สืบพันธุ์ ดอกไม้ที่มีสีสวยงามและมีกลิ่นหอม จะช่วยล่อแมลงให้มาผสมเกสร เพื่อช่วยให้พืชสืบเผ่าพันธุ์ต่อไปได้
ดอกไม้ประกอบด้วยส่วนต่างๆ 4 ชั้น คือ
1. กลีบเลี้ยง (sepal) อยู่นอกสุด มักมีสีเขียวช่วยป้องกันดอกที่ยังตูมอยู่
2. กลีบดอก (petal) อยู่ถัดเข้าไปจากกลีบเลี้ยง มักมีสีสวยงาม และมีกลิ่นหอม
3. เกสรตัวผู้ (stamen) ทำหน้าที่สร้างละอองเรณู เกสรตัวผู้ประกอบด้วย
- อับละอองเรณู (pollen grain) ภายในบรรจุละอองเรณูจำนวนมาก
- ก้านชูอับละอองเรณู (filament)
4. เกสรตัวเมีย (pistil) ทำหน้าที่สร้างไข่ เกสรตัวเมียประกอบด้วย
- ยอดเกสรตัวเมีย (stigma) ที่มีน้ำเหนียวๆ เพื่อดักจับละอองเรณู
- ก้านเกสรตัวเมีย (style) ทำหน้าที่ชูยอดเกสรตัวเมีย และเป็นทางผ่านของละอองเรณูที่งอกลงไปเพื่อให้สเปิร์มนิวเคลียสผสมกับไข่
- รังไข่ (ovary) ภายในมีออวุล 1 หรือหลายออวุล ในออวุลมีเซลล์ที่จะแบ่งตัวให้กำเนิดไข่และโพลาร์นิวเคลียส
การแบ่งประเภทของดอก โดยดูจากส่วนประกอบของดอกว่ามีครบทั้ง 4 ชั้นหรือไม่ แบ่งได้ดังนี้
1. ดอกครบส่วนหรือดอกสมบูรณ์ (complete flower) คือ ดอกที่มีกลีบเลี้ยง กลีบดอก เกสรตัวผู้ เกสรตัวเมีย ครบทั้ง 4 ชั้น ได้แก่ ชบา ต้อยติ่ง มะเขือ กุหลาบ บัว ผักบุ้ง
2. ดอกไม่ครบส่วนหรือดอกไม่สมบูรณ์ (incomplete flower) คือ ดอกที่มีส่วนประกอบไม่ครบทั้ง 4 ชั้น ได้แก่ มะละกอ ตำลึง หน้าวัว ฟักทอง แตงกวา ข้าวโพด มะพร้าว
3. ดอกสมบูรณ์เพศ (perfect flower) คือ ดอกที่มีทั้งเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมียอยู่ในดอกเดียวกัน เช่น กุหลาบ มะม่วง บัว ผักบุ้ง ต้อยติ่ง มะเขือ ถั่ว ชบา
4. ดอกไม่สมบูรณ์เพศ (imperfect flower) คือ ดอกที่มีแต่เกสรตัวผู้หรือเกสรตัวเมียอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น มะละกอ ตำลึง ฟักทอง ข้าวโพด มะยม มะพร้าว แตงกวา หน้าวัว
ข้อสรุปเกี่ยวกับประเภทของดอก
- ดอกครบส่วนเป็นดอกสมบูรณ์เพศเสมอ ดอกไม่ครบส่วนอาจเป็นดอกสมบูรณ์เพศหรือไม่สมบูรณ์เพศก็ได้
- ดอกสมบูรณ์เพศ อาจจะเป็นดอกครบส่วนหรือดอกไม่ครบส่วนก็ได้ ดอกไม่สมบูรณ์เพศ ต้องเป็นดอกไม่ครบส่วนเสมอ
