การขยายพันธุ์ของสัตว์ เป็นการเพิ่มจำนวนลูกหลานที่มีลักษณะเหมือนเดิมของสัตว์ ทำให้สัตว์เหลือรอดอยู่ในโลกได้โดยไม่สูญพันธุ์ การขยายพันธุ์สัตว์ที่ให้ได้ผลดีนั้น ต้องมีการคัดเลือกสัตว์ตามต้องการ เช่น ได้ผลผลิตดี มีความทนทานต่อสภาพดินฟ้าอากาศ เป็นต้น เมื่อคัดเลือกพันธุ์แล้ว จึงทำการขยายพันธุ์สัตว์โดยวิธีต่าง ๆ ได้แก่ การผสมเทียม การถ่ายฝากตัวอ่อน การโคลน พันธุวิศวกรรม การผสมพันธุ์ในหลอดแก้ว เป็นต้น

1. การผสมเทียม

ทำให้เกิดการปฏิสนธิในสัตว์ โดยไม่ต้องมีการร่วมเพศตามธรรมชาติ โดยมนุษย์เป็นผู้ฉีดน้ำเชื้อของสัตว์เพศผู้ เข้าไปในอวัยวะสืบพันธุ์ของสัตว์ของสัตว์เพศเมีย เพื่อให้อสุจิผสมกับไข่แล้วเกิดการปฏิสนธิ ทำให้ตัวเมียตั้งท้องขึ้น การผสมเทียมสามารถทำได้ทั้งในสัตว์ที่มีการปฏิสนธิภายใน เช่น โค กระบือ สุกร แพะ แกะ เป็นต้น และสัตว์ที่มีการปฏิสนธิภายนอก เช่น ปลาตะเพียนขาว ปลาสวาย ปลานิล ปลาดุก ปลาบึก เป็นต้น

2. การถ่ายฝากตัวอ่อน
เป็นการนำตัวอ่อน ที่เกิดจากการผสมระหว่างตัวอสุจิของพ่อพันธุ์ กับไข่ของแม่พันธุ์ที่คัดเลือกไว้ แล้วนำไปฝากใส่ไว้ให้เติบโตในมดลูกของเพศเมียอีกตัวหนึ่ง ให้อุ้มท้องไปจนคลอด การถ่ายฝากตัวอ่อนมักทำในสัตว์ที่มีการตกลูกครั้งละ 1 ตัว และมีระยะเวลาตั้งท้องนาน เช่น โค กระบือ แต่ไม่นิยมทำการถ่ายฝากตัวอ่อนในสุกร เพราะสุกรสามารถมีลูกได้ง่ายครั้งละหลายตัว และมีระยะเวลาตั้งท้องไม่นาน

3. การโคลน
เป็นการคัดลอกพันธุ์ หรือการสร้างสิ่งมีชีวิตขึ้นมาใหม่ โดยไม่ได้อาศัยการปฏิสนธิของเซลล์สืบพันธุ์เพศผู้และเพศเมีย แต่ใช้เซลล์ร่างกายในการสร้างสิ่งมีชีวิตขึ้นมาใหม่ โดยการถ่ายทอดนิวเคลียสของเซลล์ต้นแบบ ไปถ่ายฝากในเซลล์ไข่ที่ถูกเอานิวเคลียสออก แล้วนำเซลล์ไข่ที่มีนิวเคลียสของเซลล์ต้นแบบ ไปผ่านกระแสไฟฟ้าเพื่อทำให้หลอมตัวกัน จากนั้นนำไปเพาะเลี้ยงให้มีการพัฒนาเป็นเอ็มบริโอ

การขยายพันธุ์สัตว์ด้วยวิธีนี้ มีจุดประสงค์เพื่อสร้างสัตว์ที่มีความเหมือนทุกประการทางด้านพันธุกรรมกับตัวต้นแบบ โดยเริ่มต้นจากการเลี้ยง และเพิ่มจำนวนเซลล์ที่มีความเหมือนกัน อาจมีการเปลี่ยนแปลงพันธุกรรมของเซลล์ตามต้องการได้ด้วย แล้วจึงนำแต่ละเซลล์นี้ไปทำให้เกิดเป็นสัตว์ โดย 1 เซลล์จะกลายเป็นสัตว์ 1 ตัว สัตว์แต่ละตัวที่เกิดขึ้นจะเหมือนกันทุกประการกับตัวต้นแบบ เนื่องจากเซลล์เริ่มต้นมีลักษณะที่เหมือนกัน การโคลนในปัจจุบันทำได้ในสัตว์บางชนิดเท่านั้น เช่น แกะ วัว 

4. พันธุวิศวกรรมหรือการตัดแต่งยีน
เป็นการใช้เทคนิคต่างๆ เพื่อนำยีนจากสิ่งมีชีวิตหนึ่งไปถ่ายฝากไว้กับสิ่งมีชีวิตอื่น ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงต่างไปจากพันธุ์ที่มีในธรรมชาติ ปัจจุบันการตัดแต่งยีนในพืชและสัตว์ ได้เจริญก้าวหน้าไปอย่างรวดเร็ว เป็นผลให้มีการพยายามนำเทคโนโลยีนี้ไปประยุกต์ใช้อย่างกว้างขวาง

5. การผสมพันธุ์ในหลอดแก้ว
เป็นการนำไข่และอสุจิมาผสมกันในหลอดแก้ว ซึ่งเป็นภาชนะพิเศษในสารละลายเฉพาะที่สภาพแวดล้อมเหมาะสม ในบางครั้ง การได้มาของไข่อาจมาจากการเก็บไข่จากสัตว์ที่ยังมีชีวิตอยู่ หรือตายกะทันหันแล้วเก็บไข่มาเลี้ยงให้เจริญจนพร้อมที่จะผสม แล้วนำตัวอ่อนที่ผสมได้ในหลอดแก้ว ย้ายไปฝากในมดลูกของสัตว์ชนิดเดียวกันหรือต่างชนิด เช่น แกะแดงอาร์มาเนีย ควายป่าแอฟริกัน กระทิง กวางแดง แกะมูฟลอน เป็นต้น

เรียบเรียงโดย : ปิตุพร พิมพาเพชร