วัฏจักรชีวิตของสัตว์ แบ่งรูปแบบการเจริญเติบโตของสัตว์ได้เป็น 4 ประเภท ได้แก่ การเจริญเติบโตแบบที่ไม่มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่าง การเจริญเติบโตที่มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างทีละน้อย การเจริญเติบโตแบบที่มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างไม่สมบูรณ์ และการเจริญเติบโตแบบที่มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างอย่างสมบูรณ์

1. การเจริญเติบโตที่ไม่มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างลักษณะ

สัตว์ประเภทนี้ มีการเจริญเติบโตที่ไม่มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างลักษณะเป็นขั้น ๆ ในระหว่างเจริญเติบโต ตัวอ่อนมีลักษณะรูปร่างเหมือนตัวเต็มวัยทุกประการ เพียงแต่มีขนาดเล็กกว่า ได้แก่ แมลงบางชนิด สัตว์เลื้อยคลาน สัตว์ปีก สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม

2. การเจริญเติบโตแบบที่มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างทีละน้อย

สัตว์ประเภทนี้ มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างทีละน้อยไม่ครบขั้น มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างเพียง 3 ขั้น คือ ไข่ ฟักเป็นตัวอ่อน แต่ยังมีอวัยวะบางอย่างไม่ครบ เช่น ไม่มีปีก เมื่อมีการลอกคราบตัวอ่อน จึงมีปีก และเจริญเติบโตต่อไปเรื่อย ๆ จนมีลักษณะเหมือนตัวเต็มวัย และอาศัยอยู่บนบก ได้แก่ แมลงสาบ ตั๊กแตน จิ้งหรีด จักจั่น มวนต่าง ๆ เหา ปลวก ไร เรือด เพลี้ย

3. การเจริญเติบโตแบบที่มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างไม่สมบูรณ์

สัตว์ประเภทนี้ มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างไม่ครบขั้น มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างเพียง 3 ขั้น คือ ไข่ ตัวอ่อนในน้ำ ตัวเต็มวัย ตัวเต็มวัยของสัตว์ประเภทนี้วางไข่ในน้ำ แล้วไข่ฟักเป็นตัวอ่อน ซึ่งตัวอ่อนหายใจโดยใช้เหงือก ต่อมาตัวอ่อนลอกคราบกลายเป็นตัวเต็มวัย แล้วขึ้นจากน้ำมาอาศัยอยู่บนบก ซึ่งตัวเต็มวัยหายใจโดยใช้ระบบท่อลม ไม่มีระยะดักแด้ ได้แก่ แมลงปอ ชีปะขาว จิงโจ้น้ำ

4. การเจริญเติบโตแบบที่มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างอย่างสมบูรณ์

สัตว์ประเภทนี้ จะมีการเจริญเติบโตที่มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างครบ 4 ขั้นตอน คือ ไข่ จะฟักเป็นตัวอ่อน ต่อมาตัวอ่อนจะสร้างสารขึ้นมาห่อหุ้มร่างกายกลายเป็นดักแด้ และเกิดการลอกคราบเพื่อกำจัดเปลือกที่มีลักษณะอ่อนนุ่มซึ่งห่อหุ้มร่างกายออกไป แล้วสร้างเปลือกที่มีความแข็งขึ้นมาแทนกลายเป็นตัวเต็มวัย เป็นการเปลี่ยนแปลงรูปร่างอย่างสมบูรณ์ ได้แก่ ยุง ผีเสื้อ ผึ้ง มด ต่อ แตน ไหม แมลงวัน ด้วง เป็นต้น

เรียบเรียงโดย : ปิตุพร พิมพาเพชร