ผังมโนทัศน์สาระการเรียนรู้

๑. หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา

พระรัตนตรัย หมายถึง แก้ว ๓ ดวง ได้แก่พระพุทธ  พระธรรม พระสงฆ์ การระลึกถึงคุณของพระรัตนตรัย ซึ่งคุณของพระธรรม เรียกว่า ธรรมคุณ ๖ ได้แก่

– พระธรรมอันพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงไว้ดีแล้ว

– พระธรรมเป็นสิ่งที่ผู้ปฏิบัติจะเห็นได้ด้วยตนเอง

– พระธรรมไม่ขึ้นอยู่กับกาลเวลา

– พระธรรมควรน้อมนำมาประพฤติปฏิบัติ

– พระธรรมอันวิญญูชนจะพึงรู้ได้เฉพาะตน

อริยสัจ ๔ หลักความจริงอันประเสริฐ ๔ ประการ ได้แก่

– ทุกข์  คือ ความไม่สบาย

– สมุทัย  คือ สาเหตุของทุกข์

– นิโรธ  คือ ความดับทุกข์

– มรรค คือ แนวทางที่เป็นเหตุให้ถึงความดับทุกข์

ทุกข์ ธรรมที่ควรรู้ อายตนะ หมายถึง เครื่องรับรู้และสิ่งที่ถูกรู้ แบ่งเป็น ๒ ประเภท คือ

– อายตนะภายใน ๖

– อายตนะภายนอก ๖

สมุทัย ธรรมที่ควรละ หลักกรรม (สมบัติ ๔–วิบัติ ๔) อกุศลกรรมบถ ๑๐ และอบายมุข ๔

– กรรม เป็นหลักคำสอนที่สำคัญข้อหนึ่งในพระพุทธศาสนา

– สมบัติ ๔ เป็นองค์ประกอบต่างๆ ที่ช่วยให้ปรากฏผลดีชัดยิ่งขึ้น

– วิบัติ ๔ เป็นความบกพร่องแห่งองค์ประกอบ ไม่อำนวยให้กรรมปรากฏผลดีแต่ปรากฏผลชั่ว

– อกุศลกรรมบถ ๑๐ เป็นทางทำความชั่วทางกาย วาจา ใจ

– อบายมุข ๔ เป็นหนทางแห่งความเสื่อมและความพินาศ 

นิโรธ ธรรมที่ควรบรรลุ สุข ๒ คือ ความสุข หมายถึง ความสบายกายและใจ ได้แก่

– สามิสสุข เป็นความสุขที่เกิดจากการกามคุณ

– นิรามิสสุข เป็นความสุขที่ปลอดโปร่งเพราะใจสงบ ตามความเป็นจริง 

มรรค ธรรมที่ควรเจริญ สติปัฏฐาน ๔ กุลจิรัฏฐิติธรรม ๔ ดรุณธรรม ๖ บุพพนิมิตของมัชฌิมาปฏิปทา ๗ กุศลกรรมบถ ๑๐ และมงคล ๓๘ (การประพฤติธรรม การเว้นจากความชั่ว และการเว้นจากการดื่มน้ำเมา)

– สติปัฏฐาน ๔ เป็นข้อปฏิบัติที่เป็นที่ตั้งแห่งสติให้รู้เท่าทันและเข้าใจ

– กุลจิรัฏฐิติธรรม ๔ เป็นข้อปฏิบัติสำหรับการรักษาวงศ์ตระกูลให้ดำรงอยู่ได้นาน

– ดรุณธรรม ๖ เป็นหนทางสำเร็จและความเจริญก้าวหน้า

– บุพพนิมิตของมัชฌิมาปฏิปทา ๗ บุพพนิมิต หมายถึง สิ่งที่เป็นเครื่องหมายให้รู้

– กุศลกรรมบถ ๑๐ หมายถึง ทางทำความดี

– มงคล ๓๘ คือ ธรรมที่นำความเจริญมาให้ผู้ปฏิบัติ

– การประพฤติธรรม (ธมฺมจริยา) เป็นการปฏิบัติตนให้อยู่ในความถูกต้อง

– การงดเว้นจากความชั่ว (อารตี วิรตี ปาปา) การไม่ทำสิ่งที่ทำให้จิตใจเศร้าหมองไม่ควรประพฤติปฏิบัติ

– วิธีงดเว้นจากความชั่ว จิตใจจะคอยควบคุมกายให้หรือไม่ให้ทำในสิ่งต่าง ๆ  

๒. พระไตรปิฎก

ความหมายและความสำคัญของพระไตรปิฎก  เป็นคัมภีร์ที่รวมบันทึกคำสอนของพระพุทธศาสนาทั้งหมดไว้ เป็นแม่แบบในการพิจารณาตีความหรืออธิบายความธรรมะข้ออื่น ๆ 

โครงสร้างและสาระสังเขปของพระไตรปิฎก พระไตรปิฎกบันทึกคำสอนไว้ ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ แบ่งเป็น ๓ หมวดหมู่ ดังนี้

พระวินัยปิฎก เนื้อหาแบ่งเป็น ๕ หมวด ดังนี้

– มหาวิภังค์ เป็นข้อห้ามหรือวินัยของภิกษุสงฆ์ คือ ศีล ๒๒๗ ข้อ

– ภิกขุนีวิภังค์ เป็นข้อห้ามหรือวินัยของภิกษุสงฆ์ คือ ศีล ๓๑๑ ข้อ

– มหาวรรค เป็นพุทธประวัติและพิธีกรรมทางพระวินัย

– จุลวรรค เป็นพิธีกรรมทางพระวินัยและความเป็นมาของภิกษุณีสงฆ์และประวัติการสังคายนา

– ปริวาร เป็นข้อเบ็ดเตล็ดทางพระวินัย       

พระสุตตันตปิฎก รวมพระธรรมเทศนา และ บทประพันธ์ สุภาษิตของพระเถระและพระเถรีไว้ แบ่งออกเป็น ๕ นิกาย ดังนี้

– ทีฆนิกาย มี ๓๔ สูตร

– มัชฌิมนิกาย มี ๑๕๒ สูตร

– สังยุตตนิกาย มี ๗,๗๖๒ สูตร

– อังคุตตรนิกาย มี ๙,๕๕๗ สูตร

– ขุททกนิกาย  มี ๑๕ สูตร

พระอภิธรรมปิฎก รวมคำสอนส่วนที่เป็นหลักวิชาการ จึงต้องใช้ปัญญาอย่างมาก เพราะเป็นเรื่องที่มีความสลับซับซ้อน ยากต่อการเข้าใจ มีทั้งหมด ๑๒ เล่ม แบ่งออกเป็น ๗ คัมภีร์ดังนี้

– ธัมมสังคณี ว่าด้วยการรวมหัวข้อธรรมที่กระจัดกระจายอยู่เข้าเป็นหมวดหมู่

– วิภังค์ ว่าด้วยการแยกแยะหัวข้อธรรมที่สำคัญ

– ธาตุกถา ว่าด้วยการจัดหัวข้อธรรมที่มีความสัมพันธ์ด้วยกัน

– ปุคคลบัญญัติ ว่าด้วยบัญญัติ ๖ ชนิด โดยแสดงรายละเอียดเฉพาะบัญญัติเกี่ยวกับบุคคล

– ยมก ว่าด้วยการยกหัวข้อธรรมสำคัญมาอธิบาย

– ปัฏฐาน ว่าด้วยการอธิบายปัจจัยหรือเงื่อนไขทางธรรม ๒๔ ประการ

๓. พุทธศาสนสุภาษิต

พุทธศาสนสุภาษิต หมายถึง คำสุภาษิตทางพระพุทธศาสนา มีความหมายลึกซึ้งและให้ข้อคิดคติสอนใจ เช่น

– กมฺมุนา วตฺตตี โลโก: สัตว์โลกย่อมเป็นไปตามกรรม

– กลฺยาณการี กลฺยาณํปาปการี จ ปาปกํ: ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว

– สุโข ปุญฺสฺส อุจฺจโย: การสั่งสมบุญนำสุขมาให้

– ปูชโก ลภเต ปูชํ วนฺทโก ปฏิวนฺทนํ: ผู้บูชาเขาย่อมได้รับการบูชาตอบ ผู้ไหว้เขาย่อมได้รับการไหว 

แหล่งที่มา : สำนักพิมพ์วัฒนาพานิช www.wpp.co.th