ผังมโนทัศน์สาระการเรียนรู้
1. หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา
พระรัตนตรัย คือ แก้วสามประการ ได้แก่
– พระพุทธ
– พระธรรม
– พระสงฆ์
พุทธคุณ 9 มีดังนี้
– อะระหัง ทรงเป็นพระอรหันต์
– สัมมาสัมพุทโธ ทรงเป็นผู้ตรัสรู้ด้วยพระองค์เองโดยชอบ
– วิชชาจะระณะสัมปันโน ทรงเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ
– สุคะโต เสด็จไปดีแล้ว
– โลกะวิทู ทรงรู้แจ้งโลก
– อะนุตตะโร ปุริสะทัมมะสาระถิ ทรงเป็นสารถีฝึกคนที่ฝึกได้ไม่มีใครยิ่งกว่า
– สัตถา เทวะมะนุสสานัง ทรงเป็นศาสดาของเทวดาและมนุษย์
– พุทโธ ทรงเป็นผู้ตื่นและเบิกบาน
– ภะคะวา ทรงมีโชคและเป็นผู้จำแนกแจกแจงธรรม
พุทธคุณ 9 สรุปย่อในพุทธคุณ 3 ได้แก่
– พระปัญญาคุณ
– พระวิสุทธิคุณ
– พระกรุณาคุณ
อริยสัจ 4
ได้แก่
– ทุกข์ ความไม่สบายกาย
– สมุทัย ต้นเหตุของทุกข์
– นิโรธ สภาพปราศจากทุกข์
– มรรค หนทางดับทุกข์
ทุกข์ ได้แก่ ขันธ์ 5 และธาตุ 4
ขันธ์ 5
ได้แก่
– รูป
– เวทนา
– สัญญา
– สังขาร
– วิญญาณ
ธาตุ 4 เป็นส่วนสำคัญที่คุ้มกันเป็นร่างของทุกสิ่ง ได้แก่
– ธาตุดิน คือ ส่วนประกอบร่างกายที่แข็ง
– ธาตุน้ำ คือ ส่วนประกอบร่างกายที่เหลว
– ธาตุลม คือ ส่วนประกอบร่างกายที่เคลื่อนไหวหรือทำให้เคลื่อนไหว
– ธาตุไฟ คือ ส่วนประกอบร่างกายที่ร้อน
สมุทัย ได้แก่ หลักกรรมและอบายมุข 6
หลักกรรม ทุกคนมีกรรม เป็นผู้รับผลกรรม มีกรรมเป็นกำเนิด มีกรรมเป็นเผ่าพันธุ์ มีกรรมเป็นที่พึ่ง ทำกรรมดีหรือชั่ว ต้องรับผลของกรรมนั้น
อบายมุข 6 เป็นหนทางความเสื่อมและความพินาศได้แก่
– การชอบเที่ยวกลางคืน
– ชอบเที่ยวดูการละเล่น
– เป็นนักเลงสุรา
– เป็นนักเลงพนัน
– เกียจคร้านการทำงาน
– คบคนชั่ว
นิโรธ ได้แก่ สุข 2 และคิหิสุข 4
สุข 2 จำแนกเป็น 2 ประเภท คือ
– กายิกสุข คือ ความสบายกาย
– เจตสิกสุข คือ ความสบายใจ
คิหิสุข 4 มี 4 ประการ คือ
– อัตถิสุข คือ ความสุขจากการมีทรัพย์
– อนวัชชสุข คือ ความสุขจากการประกอบสัมมาชีพ
มรรค ได้แก่ กรรมฐาน 2 ไตรสิกขา โกศล 3 ปธาน 4 และมงคล 38
กรรมฐาน 2 มี 2 วิธี คือ
– สมถกรรมฐาน ทำใจให้สงบ ปราศจากนิวรณ์ หรือสิ่งขุ่นมัวไม่ให้จิตแสดงความสามารถได้เต็มที่
– วิปัสสนากรรมฐาน ฝึกให้เกิดปัญญาตามจริง ได้แก่ พิจารณาสิ่งเห็นที่ตามสภาพจริง จนปล่อยวางได้ จนไม่อยากทำความชั่วเพราะความอยาก
ไตรสิกขา
ได้แก่
– อธิสีลสิกขา คือ การฝึกเรื่องศีล
– อธิจิตตสิกขา คือ การฝึกพัฒนาจิตใจ
– อธิปัญญาสิกขา คือ การฝึกปัญญา
โกศล 3 ได้แก่
– อายโกศล หมายถึง หนทางการเจริญก้าวหน้า
– อปายโกศล หมายถึง หนทางเสื่อม
– อุปายโกศล หมายถึง การรู้วิธีแก้เหตุการณ์และวิธีทำให้สำเร็จ
ปธาน 4 ได้แก่
– สังวรปธาน (เพียรระวังความชั่วที่ยังไม่เกิดไม่ให้เกิดขึ้น)
– ปหานปธาน (ความเพียรละความชั่วที่เกิดขึ้นแล้วให้หมดไป)
– ภาวนาปธาน (ความเพียรสร้างความดีที่ยังไม่เกิดให้เกิดขึ้น)
– อนุรักขปธาน (ความเพียรรักษาความดีที่เกิดแล้วไม่เสื่อมไปและทำเพิ่มขึ้น)
มงคล 38 เช่น
– ไม่คบคนพาล
– คบบัณฑิต
– บูชาคนที่ควรบูชา
การปฏิบัติตนตามหลักธรรม ปฏิบัติเพื่อความดีงามของสังคม
– เพื่อการดำรงชีวิตแบบพอเพียง ความพอเพียง
– เพื่อการดูแลรักษาสิ่งแวดล้อม สิ่งแวดล้อม
2. พุทธศาสนสุภาษิต เป็นคำสอนสั้นๆ แต่แฝงข้อคิดหรือคติสอนใจให้ปฏิบัติตาม จำแนกกว้างๆ ได้ 4 ประเภท ได้แก่ พุทธภาษิต เถรภาษิต โพธิสัตวภาษิต และ ภาษิต เช่น
– ยํ เว เสวติ ตาทิโส (คบคนเช่นใด เป็นคนเช่นนั้น)
– อตฺตนา โจทยตฺตานํ (จงเตือนตนด้วยตน)
– นิสมฺม กรณํ เสยฺโย (ใคร่ครวญก่อนแล้วจึงทำดีกว่า)
– ทุราวาสา ฆรา ทุกฺขา (เรือนที่ครองไม่ดี นำทุกข์มาให้)
แหล่งที่มาของเนื้อหา : สำนักพิมพ์วัฒนาพานิช www.wpp.co.th
