การตกแต่งผ้า ด้วยเทคนิค มัดเพ้นท์ (Tile dye and painting)
การตกแต่งผ้าด้วยเทคนิคมัดเพ้นท์ เป็นกรรมวิธีย้อมผ้าที่อาจารย์จรัสพัฒน์ วงษ์วิเศษ อาจารย์ประจำสาขาวิชาศิลปหัตถกรรม วิทยาลัยเพาะช่าง เป็นผู้คิดเทคนิคกรรมวิธีการย้อมสีขึ้นมาใหม่ และตั้งชื่อการย้อมประเภทนี้ว่า “เทคนิคมัดเพ้นท์” มัดเพ้นท์เป็นการทำให้เกิดลวดลายบนผืนผ้าในลักษณะของการทำให้ด่าง (Resist Dyeing) คือ การเอาวัสดุหรืออุปกรณ์อย่างอย่างใดอย่างหนึ่งมาปิดบังส่วนใดส่วนหนึ่งของผ้า เพื่อมิให้สีแทรกซึมเข้าไปในผืนผ้าได้โดยสะดวก โดยวิธีการมัด ผูก ปิด เนา หรือกดทับผืนผ้าที่จะใช้ตรงส่วนนั้นเพื่อให้เกิดรอยด่างขึ้น ลักษณะการทำผ้ามัดเพ้นท์จะแตกต่างกับการทำผ้าบาติก โดยผ้าบาติกจะใช้เทียนเขียนบนผืนผ้าเพื่อกันไม่ให้สีซึมเข้าไปได้ ส่วนการย้อมสีของการทำผ้ามัดเพ้นท์จะใช้การผูกเป็นตัวกันเพื่อไม่ให้สีซึมเข้าไปในเนื้อผ้าได้ การทำผ้ามัดเพ้นท์สามารถใช้สีได้หลายประเภท สามารถย้อมได้ทั้งสีที่ใช้ความร้อน และสีย้อมเย็น
วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการทำผ้าเทคนิคมัดเพ้นท์
- ผ้ามัสลิน ผ้าฝ้าย ผ้าลินิน ผ้าเรยอง ผ้าสปัน ผ้าแพรเยื่อไม้ ผ้าไหมจีน ผ้าไหม (ผ้าที่เป็นใยธรรมชาติและผ้าใยโปรตีน)
- เชือกฟาง หนังยาง ด้ายเบอร์ 8
- สีรีเอ็คทีฟ (Reactive) โซดาแอ๊ซ สบู่เทียม หรือผงซักฟอก
- ถุงมือ ภาชนะที่ผสมสี ช้อนตวง
- เตาแก๊ส กะละมังเคลือบ กะลามังพลาสติก ไม้พาย
ผ้าที่เหมาะสำหรับใช้ในเทคนิคมัดเพ้นท์
- เส้นใยฝ้าย (Cotton)
- เส้นใยไหม (Silk)
- เส้นใยเซลลูโลส (Cellulose)
ประเภทสีที่ใช้
- สีรีแอ็คทีฟ (Reactive)
- สีที่ใช้ในงานผ้าเทคนิคบาติก
การชั่งตวงสีและสารเคมี
สี 3 ช้อนโต๊ะ ผสมน้ำอุ่น 50 ซีซี ละลายให้เข้ากัน และผสมน้ำเย็นอีก 600 ซีซี
หาค่าเคมีที่ใช้เพ้นท์ผ้า
โซดาแอ็ซ 3 ช้อนโต๊ะ / น้ำ 1 ขัน
การทดสอบผ้า
- ผ้าที่เป็นเส้นใยจากพืช เมื่อถูกเผาจะมีกลิ่นคล้ายกระดาษไหม้มีลักษณะเถ้าเปื่อยยุ่ยเหลือเพียงเล็กน้อย
- ผ้าที่เป็นเส้นใยจากสัตว์ เมื่อถูกเผาจะมีกลิ่นคล้ายผม หรือขนไหม้มีลักษณะเถ้ากรอบเป็นสีดำหรือสีน้ำตาลไหม้
- ผ้าที่เป็นเส้นใยประดิษฐ์ เมื่อถูกเผาจะมีกลิ่นคล้ายกรดส้มฉุดหดตัวเร็ว หรือลุกไหม้เป็นเปลว มีลักษณะไม่มีเถ้าตรงส่วนที่ถูกเผาจะเป็นก้อนแข็งคล้ายพลาสติก
การทดสอบผ้าที่มีแป้งผสมอยู่ทดสอบได้โดยการนำไอโอดีนหยดลงไปที่ริมผ้า ถ้าไอโอดีนติดผ้าเป็นสีเหลืองแสดงว่าผ้าที่จะใช้นั้นไม่มีแป้ง หากผ้าที่ใช้ถูกไอโอดีนแล้วเปลี่ยนจากสีเหลืองเป็นสีม่วงหรือสีดำแสดงว่าผ้าที่นำมาใช้นั้นมีแป้งผสมอยู่มากหรือน้อย สังเกตได้จากสีของไอโอดีน
การต้มผ้าฝ้าย (Cotton)
ใช้น้ำ อัตราส่วน (L:R) = 1:20
โซดาแอ๊ส = 1 กรัม / ลิตร
สบู่เทียมหรือผงซักฟอก = 1 กรัม / ลิตร
อุณหภูมิ = 100 C
เวลาในการต้ม = 60 นาที
เสร็จแล้วนำไปซักน้ำสะอาด 2-3 ครั้ง
การต้มผ้าไหม
ใช้น้ำ อัตราส่วน (L:R) = 1:20
น้ำยาซันไรท์ = 1 กรัม / ลิตร
อุณหภูมิ = 70-90 C
เวลาในการต้ม = 60 นาที
เสร็จแล้วนำไปซักน้ำสะอาด 2-3 ครั้ง
ขั้นตอนการตกแต่งผ้าด้วยเทคนิคมัดเพ้นท์ (Decorated Cloth with TiePaint Techniques)
- นำผ้าที่มัดตามรูปแปบบที่ได้ออกแบบไว้แล้ว
- นำน้ำยาโซดาแอ๊ซที่ละลายน้ำแล้วใส่หรือหยดลงบนผ้าที่มัดไว้ประมาณ 1ช้อนโต๊ะ ทั้งด้านบนและด้านล่าง
- ใช้มือกดหรือบีบผ้า เพื่อให้น้ำโซดาแอ๊ซ ซึมเข้าไปด้านใน
- นำน้ำสีที่ละลายไว้ใส่หรือหยดลงบนผ้าที่มัดไว้ตั้งแต่ 1 สี ถึง 3 สีหรือมากกว่า
- ใช้มือกดหรือบีบเพื่อให้น้ำสี และน้ำยาโซดาแอ๊ซแทรกซึมเข้าไปในผืนผ้าที่มัดไว้ให้ทั่วทั้งผืน
- เมื่อเสร็จแล้วนำผ้าไปตากแดดหรือลมเพื่อให้แห้งและให้เกิดรอยคราบหรือจะใช้ไดรเป่าผมเป่าให้แห้งแล้วจึงนำผ้ามาแกะเอาหนังยางหรือเชือกฟางออก
- นำผ้ามาตากหรือรีดให้แห้ง เมื่อแห้งแล้วนำมาชุบน้ำยาโซเดียมซิลิเกต บิดให้หมาดหมักทิ้งไว้ประมาณ 8-12 ชั่วโมง
- เมื่อครบกำหนดเวลา จึงนำผ้ามาล้างน้ำเปล่า 1 ครั้ง ซักน้ำผงซักฟอก 1 ครั้ง ตามด้วยน้ำเปล่า 3 ครั้ง จากนั้นนำผ้ามาแช่น้ำส้มสายชูประมาณ 1 ช้อนโต๊ะ ละลายน้ำท่วมผ้าต่อผ้า 1 ผืนใช้เวลาประมาณ 10 นาที
- เมื่อครบกำหนดเวลาให้ซักด้วยน้ำผงซักฟอก 1 ครั้ง และล้างน้ำเปล่า 3 ครั้งให้สะอาดแล้วนำมาแช่น้ำยาปรับผ้านุ่ม 1 ช้อนโต๊ะต่อผ้า 1 ผืนน น้ำท่วมผ้าใช้เวลาประมาณ 10 นาทีครบกำหนดเวลาจึงบิดผ้านำไปตากให้แห้งและนำมารีดเรียบร้อยเป็นอันเสร็จขั้นตอนขบวนการตกแต่งด้วยเทคนิคมัดเพ้นท์