คำราชาศัพท์

ความหมาย/ความรู้ทั่วไป
    ระดับบุคคลในการใช้คำราชาศัพท์มีหลายระดับตามความสำคัญมากน้อยเพื่อประโยชน์ในการที่จะใช้ราชาศัพท์ให้ถูกต้อง จึงต้องแบ่งบุคคลในราชาศัพท์ดังนี้
1. พระเจ้าแผ่นดิน  หมายถึงผู้ที่ได้รับการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ทั้งนี้ไม่ว่าจะเรียกเป็นอย่างอื่นก็จะอยู่ในระดับพระเจ้าแผ่นดินทั้งสิ้น ผู้ที่มีสิทธิเป็นพระเจ้าแผ่นดินตามกฎมลเทียรบาลก็ดี แม้ยังไม่ผ่านการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกก็ยังคงไม่ต้องใช้คำราชาศัพท์เสมอด้วยพระเจ้าแผ่นดิน

2. พระบรมวงศานุวงศ์ หมายถึง เครือญาติผู้ใหญ่และญาติผู้น้อยของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งมีตำแหน่งพระอิสรยสยศที่พึงใช้ราชาศัพท์

3. พระสงฆ์ในพระพุทธศาสนา  หมายถึงพระสงฆ์ตั้งแต่ชั้นสมเด็จพระสังฆราชกลมหาปริณายก จนถึงพระสงฆ์สามเณรทั่วไป ต้องใช้ราชาศัพท์สำหรับพระสงฆ์ตามฐานานุรูปของท่าน

4. ขุนนางข้าราชการระดับสูง ขุนนางสมัยโบราณมีบรรดาศักดิ์เรียงจากสูงสุดลงต่ำสุดข้าราชการระดับสูง ปัจจุบันมีข้าราชการระดับสูงในตำแหน่งต่าง ๆ ตามลำดับชั้นการปกครองระบอบประชาธิปไตยที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข

5. สุภาพชน คือ สามัญชนทั่วไป มีวงศ์ญาติบุคคลที่เคารพนับถือบุคคลทั่วไป

หมวดร่างกาย
คำสามัญ    คำราชาศัพท์
กระดูก    พระอัฐิ
แก้ม    พระปราง
ข้อศอก    พระกโบร
ขา    พระเพลา
แขน    พระพาหา
เข่า    พระชานะ
มือ    พระหัตถ์
คอ    พระศอ
คาง    พระศอ
คาง    พระหนุ
คิ้ว    พระขนง
จมูก    พระนาสิก
ดวงตา    พระจักษุ
ตะโพก    พระโสภี
ตัก    พระเพลา
ร่างกาย    พระอินทร์
ลิ้น    พระชิวหา
เล็บ    พระนขา
เลือด    พระโลหิต
หัวใจ    พระหฤทัย
ไหล่    พระอังสา
อก    พระอุระ
นิ้วมือ    พระองคุลี
เนื้อ    พระมังสา
ใบหู    พระกรรณ
ปาก    พระโอษฐ์
ผม    พระเกศา
ผิวกาย    พระฉวี
ไฝ    พระปิลกะ
ฟัน    พระทนต์
มือ    พระหัตถ์
ปัสสาวะ    พระบังคนเบา
เถ้ากระดูก    พระอังคาร
ท้อง    พระอุทร
น่อง    หลังพระชงฆ์
น้ำนม    พระกษีระ
น้ำลาย    พระเขฬะ
เสียง    พระสุระเสียง
หนวด    พระมัสะ
หนัง    พระตจะ
หน้า    พระพักตร์
หน้าผาก    พระนลาฏ
หัว    พระเศียร
น้ำมูก    มูลพระนาสิก

หมวดอากัปกิริยา
คำสามัญ    คำราชาศัพท์
กิน           เสวย
โกรธ,กริ้ว    ทรงพระพิโรธ
เขียนหนังสือ    ทรงพระอักษร
คิด    ทรงพระราชดำริ
เจ็บป่วย    ทรงพระประชวร
ชอบ    โปรด
ดีใจ    ดีพระทัย
ดู    ทอดพระเนตร
ไปเที่ยว    เสด็จประพาส
ฝัน    ทรงพระสุบิน
มีครรภ์    ทรงพระครรภ์
ยิ้ม    แย้มพระโอษฐ์
ร้องไห้    ทรงพระกรรณแสง
เรียน    ทรงศึกษา
ลงลายมือชื่อ    ทรงลงพระปรมาภิไธย
สนทนา    ทรงมีประราชปฏิสันถาร
เดิน    ทรงดำเนิน
ตัดผม    ทรงพระเครื่องใหญ่
ตาย    สวรรคต
แต่งตัว    ทรงเครื่อง
แต่งหนังสือ    ทรงพระราชนิพนธ์
ถาม    ทรงพระราชปุจฉา
ถือศีล    ทางศีล
ทำบุญ    ทรงบำเพ็ฐพระราชกุศล
บวช    ทรงผนวช
หัวเราะ    ทรงพระสรวล
ให้พร    ถวายพระพร
ไหว้    ถวายบังคม
ออกคำสั่ง    มีพระบรมราชโองการ
อาบน้ำ     สรงน้ำ
อยู่    ประทับ
อ่านหนังสือ    ทรงพระอักษร
อยากได้    ต้องพระราชประสงค์
ขอบใจ    เป็นพระมหากรุณาธิคุณ เป็นล้นเกล้าล้นกระหม่อม

หมวดเครื่องใช้ต่าง ๆ
คำสามัญ    คำราชาศัพท์
กระจกเงา    พระฉาย
กระบอง    พระคทา
กางเกง    พระสนับเพลา
กำไลข้อเท้า    ทองพระบาท
เข็มขัด    พระปั้นเหน่ง
เครื่องแต่งตัว    เครื่องทรง
ช้อน    ฉลองพระหัตถ์ช้อน
ตะเกียบ    ฉลองพระหัตถ์ตะเกียบ
ตุ้มหู    พระกุณฑล
เตียง    พระแท่น
ถาดน้ำ    ถาดพระสุธารส
ถุงเท้า    ถุงพระบาท
ถุงมือ    พุงพระหัตถ์
ที่นอน    พระยี่ภู่
ที่นั่ง    พระราชอาสน์
หนังสือที่แต่ง    พระราชนิพนธ์
หน้าต่าง    พระบัญชร
หมวก    พระมาลา
หมอนข้าง    พระเขนยเคียง
หมอนหนุน    พระเขนย
น้ำกิน    พระสุธารส
น้ำชา    พระสุธารสชา
บุหรี่    พระโอสถมวน
ประตู    พระทวาร
ผ้า    พระภูษา,ผ้าทรง
ผ้าเช็ดตัว    ซับพระองค์
ผ้าเช็ดหน้า    ซับพระพักตร์
ผ้าห่อมนอน    คลุมพระบรรทม
ผ้าอาบน้ำ    พระภูษาชุบทรง
พานหมาก    พานพระศรี
ม่าน,มุ้ง    พระวิสูตร
มีดโกน    พระกรรแสงบิด
ไม้เท้า    ธารพระกร
ยารักษาโรค    พระโอสถ
ยาเส้น    พระโอสถเส้น
ร่ม    พระกลด
แว่นตา    ฉลองพระเนตร
เสื้อ    ฉลองพระองค์
หมอน    พระเขนยอิง
หวี    พระสาง
เหล้า    น้ำจันทร์
แหวน    พระธำมรงค์