การพยาบาลอนามัยชุมชน (community Health Nursing) คืออะไร

การพยาบาลสาขาหนึ่ง ซึ่งมีเป้าหมายเพื่อสุขภาพของชุมชน โดยนำความรู้ทางการพยาบาลศาสตร์ การสาธารณสุขศาสตร์ สังคมศาสตร์ พฤติกรรมศาสตร์ ฯลฯ มาใช้ในการปฏิบัตินำกระบวนการพยาบาล หรือกระบวนการแก้ปัญหามาใช้ในการปฏิบัติงานร่วมกับชุมชน และบุคคลากรอื่นในทีมสุขภาพ ในทุกขั้นตอนการวางแผนและดำเนินการด้านบริการเหมาะสมกับภาวะสุขภาพและความต้องการที่แท้จริงของชุมชนโดยนำทรัพยากรที่มีอยู่ในชุมชนมาใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด

การพยาบาลอนามัยชุมชน เป็นการดูแลสุขภาพของบุคคล ครอบครัวและชุมชนในเขตที่รับผิดชอบ ดูแลทั้งผู้ที่มีสุขภาพดี ผู้ที่ไม่เจ็บป่วย ผู้ที่อยู่ในภาวะเสี่ยงโรคและผู้ที่อยู่ในภาวะเจ็บป่วย ทั้งเรื้อรังและเฉียบพลัน โดยผสมผสานบริการครบถ้วนทั้ง 4 มิติ คือ ด้านการส่งเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค การรักษาโรค และการฟื้นฟูสภาพ ขจัดสิ่งแวดล้อมที่เป็นสาเหตุของโรค และปัญหาสุขภาพ เสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน เพิ่มศักยภาพและความสามารถดูแลสุขภาพตนเอง เพื่อให้มีสุขภาพดี ลดการป่วย การตาย ความพิการจากโรคหรือปัญหาสุขภาพที่มีวิธีป้องกันได้

ความสำคัญ กระบวนการอนามัยชุมชน 

เป็นกระบวนการแก้ไขปัญหาทางด้านสาธารณสุขของชุมชน ซึ่งจะทำให้ทราบถึงสถานการณ์หรือระดับของปัญหาสุขภาพอนามัยของชุมชน และสาเหตุของปัญหานั้นๆ อันจะเป็นประโยชน์ในการดำเนินการแก้ไขปัญหาได้ตรงประเด็น และสนองตอบความต้องการของชุมชนได้อย่างแท้จริง และช่วยในการร่วมกันกำหนดทิศทางการพัฒนาสุขภาพอนามัย และการพัฒนาด้านอื่นๆ ให้เป็นไปอย่างถูกต้องเหมาะสม

โดยในระยะยาว การให้ความรู้ในการป้องกันโรคและการดูแลสุขภาพจะช่วยลดภาระการรักษาในระยะยาวได้ อีกทั้งยังช่วยเสริมสร้างชุมชนให้เข้มแข็งมากยิ่งขึ้น

กระบวนการพยาบาลชุมชน

1. การศึกษาชุมชนและการประเมินชุมชน

- ข้อบ่งชี้ลักษณะชุมชนที่มีปัญหาสุขภาพ

- การรวบรวมและวิเคราะห์ข้อมูล

- การระบุปัญหาและความต้องการด้านสุขภาพของชุมชน

- การจัดลำดับความสำคัญของปัญหาสุขภาพชุมชน

- การวิเคราะห์สาเหตุของปัญหา

2. การออกแบบและการวางแผนให้บริการสุขภาพชุมชน

3. การให้บริการสุขภาพชุมชน

4. การติดตามประเมินผล

หน้าที่ของพยาบาลอนามัยชุมชน

1. หน้าที่ด้านบริการพยาบาลอนามัยชุมชน 

ให้บริการชุมชนตามขอบเขตความรับผิดชอบลักษณะบริการเป็นบริการครบถ้วน ผสมผสานและต่อเนื่อง ผสมผสานบริการ 4 ด้าน เน้นการส่งเสริมสุขภาพ และการป้องกันโรค

- บริการด้านการรักษา

- บริการด้านการป้องกันโรคและปัญหาสุขภาพ

- บริการด้านการส่งเสริมสุขภาพ

- บริการด้านการฟื้นฟูสุขภาพ

2. ด้านการบริหารจัดการ 

พยาบาลอนามัยชุมชนเป็นผู้บริหารงานจัดการที่ดีในงานส่วนที่รับผิดชอบเพื่อให้การดำเนินงานบรรลุวัตถุประสงค์ได้อย่างราบรื่นอย่างประหยัดกำลังคน เวลา และงบประมาณ ได้แก่การประสานงาน การควบคุมกำกับ การนิเทศงาน การประเมินผลงานการประสานงานที่ดีจะทำให้ได้รับความร่วมมืออย่างดีจากผู้ร่วมงานและประชาชน

- ในการบริหารงานด้านพยาบาลเป็นผู้วางแผนงาน จำเป็นต้องทราบนโยบายของหน่วยงานเพื่อวางแผนดำเนินงานได้สอดคล้องกัน

- จัดระบบงาน กำลังคน จัดทรัพยากรจังบประมาณ หาแหล่งประโยชน์ เตรียมให้พร้อมสำหรับการปฏิบัติงานได้

- ติดต่อประสานงานทั้งภายในและภายนอกองค์กรตรวจ ควบคุมงาน นิเทศน์งาน ให้ได้ผลงานที่มีคุณภาพ เสร็จตามกำหนดเวลา

- ประเมินผลงาน และแก้ไขข้อบกพร่อง ปรับเปลี่ยนแผนให้เหมาะสมกับการดำเนินงานขั้นต่อไป

3. ด้านวิชาการ

- การวิจัย มีส่วนร่วมในการวิจัย หรือทำการวิจัยเพื่อให้ได้ความรู้ใหม่เพื่อพัฒนาการพยาบาล การบริการด้านสุขภาพ การสาธารณสุข ฯลฯ

- การฝึกอบรมและเผยแพร่ความรู้แก่บุคคลากรสุขภาพ นักเรียน นักศึกษา อาสาสมัคร สาธารณสุขของชุมชนประชาชนทั่วไป กลุ่มผู้นำชุมชนหรือผู้ที่ประชาชนเชื่อถือมาปรึกษาเมื่อมีปัญหาสุขภาพ

คุณสมบัติของพยาบาลอนามัยชุมชน

- Knowledge : ความรู้ 

จำเป็นที่ต้องมีคุณสมบัติด้านความรู้และทักษะด้านการพยาบาลสาขาต่างๆ ได้แก่ การพยาบาลผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ เด็ก สูตินรีเวช จิตเวช และสุขภาพจิต การตรวจคัดกรองและการรักษาโรคเบื้องต้นผู้ป่วยและผู้บาดเจ็บทั่วไปและเฉิน และนำมาประยุกต์ใช้ในกระบวนการพยาบาลอนามัยชุมชน มีความรู้ด้านการสารณสุข

- Communication : ทักษะการสื่อสาร และ Coordination : ทักษะการติดต่อประสานงาน

ทั้งการพูด และการเขียน และการแสดงท่าที เพราะในการทำงานต้องมีการสื่อสารมากให้เข้าใจตรงกันมากที่สุด ทั้งการพูด ฟัง อ่าน เขียน สอน ถ้าการสื่อสารไม่ดีจะเป็นอุปสรรคในการสื่อสารมาก

- Planning : การวางแผน

พยาบาลอนามัยชุมชนต้องมีทักษะในการประเมินสภาวะสุขภาพของชุมชน รู้จักวิเคราะห์ข้อมูลสุขภาพ เพื่อนำมาวางแผนการดูแลที่เหมาะสมและปรับปรุงคุณภาพชีวิตของชุมชนให้ดีขึ้น โดยเฉพาะการทำแผนป้องกันโรค การส่งเสริมสุขภาพ และการให้บริการสุขภาพที่ตรงกับความต้องการเฉพาะของพื้นที่

- Negotation : ทักษะการเจรจาต่อรอง

เนื่องจากการดูแลสุขภาพในชุมชนต้องเกี่ยวข้องกับวัฒนธรรม ความเชื่อ และประเพณีของชุมชน พยาบาลอนามัยชุมชนควรมีทักษะการพูดทำความเข้าใจและเคารพวัฒนธรรมท้องถิ่น เพื่อให้การให้บริการเป็นไปอย่างเหมาะสมและสามารถเข้าถึงคนในพื้นที่ได้อย่างแท้จริง

- Team participation : การทำงานเป็นทีม

การทำงานในชุมชนจำเป็นต้องอาศัยการปรับตัวตามบริบทและความหลากหลายของแต่ละพื้นที่ การมีทักษะในการทำงานร่วมกับบุคลากรทางการแพทย์และองค์กรในชุมชนเป็นสิ่งที่จำเป็นเพื่อประสานงานอย่างมีประสิทธิภาพ รวมถึงการทำงานเป็นทีมกับผู้นำชุมชนและหน่วยงานอื่น ๆ เพื่อช่วยส่งเสริมและป้องกันโรคในชุมชนให้มีสุขภาพที่ดีขึ้น

ตัวอย่างชุดปฏิบัติการพยาบาลอนามัยชุมชน จากสถาบันการจัดการปัญญาภิวัฒน์

แหล่งข้อมูล facebook Panyapiwat Institute of Management

การพยาบาลชุมชน เป็นส่วนหนึ่งของวิชาในคณะพยาบาลศาสตร์ น้อง ๆ ที่สนใจเรียนควรศึกษาไว้เป็นพื้นฐานข้อมูล โดยการพยาบาลชุมชนเป็นกระบวนการดูแลสุขภาพที่มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อคุณภาพชีวิตของคนในพื้นที่ การพยาบาลชุมชนไม่เพียงแค่เน้นการรักษา แต่ยังครอบคลุมถึงการส่งเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค การดูแลผู้ป่วยในชุมชน และการเชื่อมโยงบริการสุขภาพที่เหมาะสม พยาบาลชุมชนจึงเป็นบุคลากรสำคัญที่ช่วยสร้างเสริมสุขภาพชุมชนในระยะยาวและส่งเสริมให้ชุมชนมีความแข็งแรง

แหล่งข้อมูล

กระบวนการพยาบาลชุมชน อ. สุวารี คำศิริรักษ์ ภาควิชาการพยาบาลอนามัยชุมชน คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฎชัยภูมิ