การรับรู้อารมณ์ตนเองหรือการตระหนักรู้อารมณ์ตนเอง คือความสามารถในการรับรู้และเข้าใจสิ่งที่ตนเองเป็นอยู่ในฐานะปัจเจกบุคคล รวมถึงเข้าใจบุคลิกภาพ การกระทำ ค่านิยม ความเชื่อ อารมณ์ ความรู้สึก ความคิด และความต้องการของตนเองด้วย หากมีการรับรู้อารมณ์ตนเองสูง ก็สามารถประเมินตนเองได้อย่างเป็นกลาง และทำความเข้าใจได้อย่างถูกต้องว่าคนอื่นมองเราอย่างไร ทักษะการรับรู้อารมณ์ตนเองจึงเป็นสิ่งที่สำคัญและเป็นจุดเริ่มต้นของการพัฒนาตนเอง

การรับรู้อารมณ์ตนเองเป็นหนึ่งในวิธีเพิ่มความฉลาดทางอารมณ์ (EQ) การรับรู้อารมณ์ตนเองแบ่งเป็น

การรับรู้อารมณ์ภายใน คือ การที่เราเห็นความคิดและอารมณ์ของตนเองว่าเป็นอย่างไร การฝึกการรับรู้อารมณ์ภายใน ทำได้โดยเลิกตั้งคำถามว่า “ทำไม” แต่ให้ตั้งคำถามว่า “อะไร” แทน เช่น “ทำไมฉันจึงพูดอย่างนั้นกับทีมของฉัน” ให้เปลี่ยนเป็นถามว่า “อะไรทำให้ฉันพูดกับทีมของฉันแบบนั้น”

การรับรู้อารมณ์ภายนอก คือ การรับรู้ว่าคนอื่นมองเราอย่างไร โดยสร้างสภาพแวดล้อมที่เปิดกว้าง ให้ทีมหรือเพื่อนร่วมงานเสนอแนะหรือวิจารณ์อย่างซื่อสัตย์เกี่ยวกับตัวเรา ซึ่งจะช่วยให้เราปรับปรุงตนเองได้

การรับรู้อารมณ์ตนเองสำคัญอย่างไร

การรับรู้อารมณ์ตนเองมีประโยชน์อย่างมากทั้งในชีวิตส่วนตัวและชีวิตการทำงาน เนื่องจากช่วยให้เราทราบว่าสิ่งที่เราชอบในงานของเราคืออะไร และทราบถึงวิธีสร้างเส้นทางอาชีพที่ประสบความสำเร็จ ซึ่งทำให้เกิดแรงบันดาลใจในการทำงานอย่างเต็มที่ นอกจากนี้การรับรู้อารมณ์ตนเองยังช่วยให้เราควบคุมตนเองได้ดีขึ้น แสดงอารมณ์ได้อย่างเหมาะสม มีความนับถือตนเอง เข้าสังคมได้ดีขึ้น และสามารถตัดสินใจสิ่งต่าง ๆ ได้ดีขึ้นอีกด้วย

การพัฒนาทักษะการรับรู้อารมณ์ตนเอง

1. การทำสมาธิ

การรับรู้ถึงลมหายใจเข้าออก เป็นการทำสมาธิที่ทำให้เราได้อยู่กับตนเอง ได้มองเห็นความคิดและความรู้สึกของตนเองมากขึ้น ช่วยให้เรารู้จักตนเองได้ดีขึ้น

2. การเขียนบันทึก

การเขียนบันทึกทำให้เราได้ทบทวนตนเองในแต่ละวัน ช่วยให้ได้เห็นวิธีคิดและพฤติกรรมของตนเอง ที่อาจต้องการการปรับปรุง โดยอาจใช้คำถามว่า “วันนี้ฉันทำอะไรได้ดี” “มีความท้าทายอย่างไรบ้าง” “รู้สึกอย่างไร” เป็นต้น

3. การพูดคุยเพื่อบำบัด

หากมีพฤติกรรมหรือความคิดเชิงลบ การพูดคุยกับนักบำบัดจะช่วยปรับเปลี่ยนพฤติกรรมหรือความคิดของเราได้ เมื่อเข้าใจสาเหตุของความคิดเชิงลบแล้ว การเปลี่ยนแปลงความคิดเหล่านั้นก็ง่ายขึ้น

4. ทบทวนตนเอง

หาเวลาให้ตนเองได้ทบทวนความคิด ความรู้สึก และพฤติกรรม เพื่อตรวจสอบว่ามีจุดไหนที่เราสามารถปรับปรุงตนเองได้อีก

5. สอบถามคนที่เรารัก

ความคิดเห็นจากคนอื่น ก็เป็นสิ่งหนึ่งที่จะช่วยให้เราพัฒนาการรับรู้อารมณ์ตนเองได้เช่นกัน ลองสอบถามครอบครัวหรือเพื่อนสนิทว่าเขาคิดอย่างไรกับเรา ให้พวกเขาอธิบายความเป็นเรา และนำกลับสิ่งที่พวกเขาพูดมาพิจารณาไตร่ตรองอย่างรอบคอบ เพื่อพัฒนาทักษะการรับรู้อารมณ์ตนเองต่อไป

อาชีพที่เหมาะสมกับทักษะการรับรู้อารมณ์ตนเอง

พยาบาล

อาชีพบางอาชีพไม่จำเป็นต้องมีการรับรู้อารมณ์ตนเองมากนัก เช่น IT ในขณะที่บางอาชีพจำเป็นต้องมีการรับรู้อารมณ์ตนเองสูง เช่น พยาบาล เป็นวิชาชีพที่ต้องทำงานใกล้ชิดกับผู้ป่วยมากที่สุด ดังนั้น ทักษะการรับรู้อารมณ์ตนเองจึงเป็นเรื่องสำคัญมาก เพราะหากพยาบาลอารมณ์ไม่ดีจากเหตุอื่น ๆ แล้วมาดูแลผู้ป่วยโดยไม่มีการรับรู้อารมณ์ตนเอง ก็อาจทำให้เกิดการแสดงอารมณ์ที่ไม่เหมาะสมออกมา แต่หากพยาบาลมีการรับรู้อารมณ์ตนเอง พวกเขาจะสามารถแยกแยะอารมณ์ได้ว่า อารมณ์ไม่ดีจากเหตุอื่น ๆ นั้นไม่เกี่ยวข้องกับการดูแลผู้ป่วยเลย และสามารถแสดงอารมณ์ที่เห็นอกเห็นใจผู้ป่วยออกมาได้อย่างมีประสิทธิภาพ