การไข่ตก (Ovulation) คือ กลไกการตั้งครรภ์ของผู้หญิงที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ ในผู้หญิงที่เข้าสู่วัยเจริญพันธุ์ จะมีไข่ตกเฉลี่ยเดือนละ 1 ครั้ง ครั้งละ 1 ใบ เป็นไข่ที่สมบูรณ์ที่สุด ซึ่งไข่ใบนี้จะถูกปล่อยให้ตกออกมาจากรังไข่ หากมีการปฏิสนธิกับอสุจิในช่วงนั้น ก็มีโอกาสเกิดการตั้งครรภ์ได้สูงนั่นเอง
โดยทั่วไปในร่างกายของผู้หญิงมีไข่ติดตัวมาตั้งแต่กำเนิดถึงล้านใบ เมื่อผู้หญิงเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์หรือเริ่มมีรอบเดือน ฮอร์โมนจะเริ่มสร้างวงจรการตกไข่ขึ้น โดยวงจรนี้มักจะเริ่มตั้งแต่วันที่ 5 ของการมีรอบเดือน หรืออาจมีความแตกต่างกันไปตามฮอร์โมนภายในร่างกายของแต่ละคน
เมื่อวงจรการตกไข่เริ่มขึ้น ร่างกายจะทำให้ฟองไข่จำนวนหนึ่งเจริญเติบโตอยู่ในถุงรังไข่จนถึงวันที่ 14 ของรอบเดือน ไข่ที่แข็งแรงและสมบูรณ์ที่สุดจะตกออกมาจากรังไข่ เคลื่อนตัวเข้าไปอยู่ในโพรงมดลูก และจะมีระยะเวลาคงตัวอยู่ประมาณ 12-24 ชั่วโมง หากไข่ไม่ได้รับการปฏิสนธิก็จะฝ่อไปเอง ส่วนเยื่อบุมดลูกที่ขาดฮอร์โมนจากไข่ที่ผสมแล้วก็จะสลายตัวกลายเป็นประจำเดือนนับจากนั้นอีกประมาณ 14 วัน
การนับวันไข่ตก ช่วยเพิ่มโอกาสในการตั้งครรภ์มากขึ้น เนื่องจากการตั้งครรภ์จะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อไข่ที่ตกออกมาได้รับการปฏิสนธิกับเชื้ออสุจิ หากต้องการประสบความสำเร็จในการตั้งครรภ์ จึงควรวางแผนให้ดีว่าไข่ที่พร้อมผสมจะตกออกมาเมื่อไหร่ และควรมีเพศสัมพันธ์ช่วงไหน เพราะโอกาสสำเร็จเกิดขึ้นได้แค่ 1 ครั้งใน 1 เดือนเท่านั้น
แนะนำให้จดบันทึกในระยะยาวประมาณ 8-12 เดือน เพื่อดูระยะเวลาการมาของประจำเดือนของฝ่ายหญิงว่าเริ่มเมื่อไหร่ มีระยะเวลากี่วัน
โดยทั่วไปผู้หญิงจะมีประจำเดือนทุก ๆ 28 วัน แต่สำหรับผู้ที่ประจำเดือนมาไม่สม่ำเสมอ ให้นำบันทึกประจำเดือนที่จดย้อนหลังไว้มาคำนวณหาค่าเฉลี่ยของรอบเดือนทั้งหมด โดยนับจากวันแรกของเดือนก่อนกับวันแรกของเดือนถัดไป เช่น
31 เมษายน กับ 28 พฤษภาคม ระยะเวลาคือ 29 วัน
28 พฤษภาคม กับ 27 มิถุนายน ระยะเวลาคือ 31 วัน
27 มิถุนายน กับ 25 กรกฎาคม 39 วัน
การคำนวณ ให้นำ (29+31+29) / 3 = 29 วัน
โดยทั่วไปให้นับจากวันที่ประจำเดือนมาวันแรกเป็นวันที่ 1 พอถึงวันที่ 14 จะเป็นวันที่ไข่ตกพอดี แต่เพื่อความมั่นใจ ให้นำความยาวรอบเดือนของเรา หรือค่าเฉลี่ยความยาวรอบเดือนที่คำนวณได้ นำมาลบกับระยะที่ไข่ตก 14 วัน จะได้วันที่ไข่ตกพอดี เช่น
การคำนวณ 29-14 = 15
จากตัวอย่าง วันที่ไข่ตกคือวันที่ 15 ของเดือนถัดไป เป็นต้น