“โอวาทปาติโมกข์”

หลักคำสอนสำคัญที่เป็น “หัวใจของพระพุทธศาสนา”

ซึ่งสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเห็นว่า สมควรที่จะประทานแก่ที่ประชุมพระสงฆ์อรหันต์ 1,250 องค์ที่มาประชุมพร้อมเพรียงกัน โดยมิได้นัดหมายกัน

และพระองค์พิจารณาแล้วว่า ทั้ง 1,250 รูปต่างเป็นพระอรหันตสาวกที่พระพุทธเจ้าทรงบวชให้ และทุกรูปเป็นพระอรหันต์ผู้ที่ได้อภิญญา 6 (แสดงฤทธิ์ได้ มีหูทิพย์ ตาทิพย์ ระลึกชาติได้ กำหนดรู้ใจผู้อื่นได้ และมีญาณหยั่งรู้ในธรรมอันเป็นที่สิ้นแห่งกิเลสทั้งหลาย) จึงเหมาะสมแล้ว ที่จะเริ่มการวางหลักการ อุดมการณ์ และวิธีการเข้าถึงสัจธรรม ผ่านหัวใจของพระพุทธศาสนา หรือ พระโอวาทปาติโมกข์ ที่เป็นดัง พระธรรมนูญแห่งพระพุทธศาสนา เพื่อเป็นรากฐานแนวทางการเผยแพร่พุทธศาสนา ให้กับพระอรหันตสาวกทั้งหมด

เนื้อหา โดยสรุป คือ

ให้ละบาปกรรมความชั่วทุกชนิด

ทำความดีให้ถึงพร้อม

ทำจิตใจให้ผ่องใสบริสุทธิ์

ถือได้ว่าเป็นการประกาศหลักการอุดมการณ์ และวิธีการปฏิบัติทางพระพุทธศาสนาครั้งแรก

พุทธคาถาในโอวาทปาติโมกข์

โอวาทปาติโมกข์ ประกอบด้วยพุทธคาถา 3 ส่วน คือ

อุดมการณ์ 4

หลักการ 3 และ

วิธีการ 6 

พุทธคาถาส่วนที่ 1 คือ อุดมการณ์ 4  - อุดมการณ์อันมุ่งมั่นของเหล่าชาวพุทธ

ซึ่งเป็นอุดมการณ์ของพุทธศาสนาประกอบด้วย

1 .ความอดทนอดกลั้น ต่อสิ่งยั่วยุต่างๆที่มากระทบ

2. การมุ่งให้ถึงนิพพาน อันเป็นเป้าหมายหลักของผู้ออกบวช

3. การไม่ประทุษร้ายต่อผู้อื่น ไม่ว่าทางกายหรือทางใจ

4. การไม่เบียดเบียนผู้อื่นให้เดือดร้อน ด้วยความโลภโกรธหลง

คำขยายความทางธรรม
นั่นคือ หากมนุษย์อยู่ร่วมกันด้วยความอดทนอดกลั้น รู้จักให้อภัย มีจิตใจเยือกเย็น สุขุม รอบคอบ ไม่ทำร้ายกัน ไม่เบียดเบียนกัน สังคมก็จะมีความสุข อยู่กันด้วยความรักสามัคคี

เหตุนี้ วันมาฆบูชา จึงนับได้ว่าเป็นวันแห่งความรักของชาวพุทธที่มีต่อมวลมนุษยชาติและสรรพชีวิต ด้วยความตระหนักในคุณค่าของกันและกัน รักและสามัคคีต่อกัน ดั่งเหล่าพระอรหันตสาวกทั้ง 1,250 รูปที่พร้อมใจกันมาโดยมิได้นัดหมาย ด้วยความสมัครสามัคคีต่อกัน

พุทธคาถาส่วนที่ 2 คือ หลักการ 3 - หลักปฏิบัติของพุทธศาสนิกชน

ที่เป็นหัวใจของพระพุทธศาสนาในการเข้าถึงจุดมุ่งหมายของพระพุทธศาสนา ที่พุทธบริษัทพึงปฏิบัติ ประกอบด้วย

1.การไม่ทำบาปทั้งปวง 2.การทำกุศลให้ถึงพร้อม 3.การทำจิตใจให้บริสุทธิ์

ซึ่งก็คือ หลักของศีล สมาธิ และปัญญา นั่นเอง

พุทธคาถาส่วนที่ 3 คือ วิธีการ 6 - หลักการเผยแพร่ศาสนา

เพื่อให้พระอรหันต์ 1,250 รูป ที่จะเป็นพระธรรมทูตออกไปเผยแผ่พุทธศาสนา ให้มีวิธีการสอนในแนวทางเดียวกัน ประกอบด้วย

1. การไม่กล่าวร้าย
คือ การเผยแผ่ศาสนา ด้วยการไม่กล่าวร้ายโจมตี ดูถูกความเชื่อของผู้อื่น

2. การไม่ทำร้าย
คือ เผยแผ่ศาสนาด้วยการไม่ใช้กำลังบังคับข่มขู่ด้วยวิธีการต่าง ๆ

3. ความสำรวมในปาติโมกข์

คือ รักษาความประพฤติให้น่าเลื่อมใส

4. ความเป็นผู้รู้จักประมาณในอาหาร

คือ เสพปัจจัยสี่อย่างรู้ประมาณพอเพียง

5. ที่นั่งนอนอันสงัด

คือ สันโดษไม่คลุกคลีด้วยหมู่คณะ

6. ความเพียรในอธิจิต

คือ พัฒนาจิตใจเสมอ ไม่ใช่เอาแต่สอน แต่ตนเองไม่ทำตามที่สอน