เส้นสีชมพูอมแดงเส้นเล็ก ๆ ที่ดูนุ่มนิ่ม แต่ก็น่าขยะแขยง ชอนไชอยู่ในดิน มีตั้งแต่เส้นเล็ก ๆ บาง ๆ เหมือนเส้นหมี่จนอ้วนเหมือนหลอดกาแฟ บ้างก็สั้น บ้างก็ยาว พวกมันคือ ไส้เดือน สิ่งมีชีวิตน่าฉงนที่คนส่วนใหญ่มักตั้งแง่ในรูปลักษณ์ที่แปลกประหลาดกว่าสิ่งที่คุ้นตา มันไม่มีขา ไม่มีแขน ด้านไหนหัว ด้านไหนหาง แยกได้ยาก ไม่มีเสียง แถมยังลื่น ๆ หนืด ๆ แต่มันมีประโยชน์และความสามารถที่ทุกคนยอมรับ โดยเฉพาะประโยชน์ของมันที่มีต่อผืนดิน จนทำให้ภาคการเกษตรกลับมามองและเพาะเลี้ยงอีกครั้ง

ไส้เดือนดิน (Earth worm) ไส้เดือนหรือรากดิน เป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง และไม่มีเปลือกแข็งหุ้มภายนอก ดังนั้น แม้มันจะชื่อว่า worm แต่มันก็ไม่ได้กลายร่างเป็นดักแด้ แปลงร่างเป็นผีเสื้อ หรือแมลงมีปีกอื่น ๆ มันอุทิศทั้งชีวิตของมันอยู่แต่ในดิน และที่เรียกว่าไส้เดือนดินก็เพราะว่ามันยังมีญาติอยู่ในน้ำ ในทะเลอีก อย่างเช่น Tubifex ซึ่งคุ้นตาในหมู่นักเพาะเลี้ยงปลา เพราะว่าไส้เดือนน้ำเป็นอาหารที่มีโปรตีนสูงสำหรับปลาและสัตว์น้ำจืด นิยมใช้กันมานาน และ Sand worm หรือไส้เดือนทะเล หรือเพรียงทรายก็ถูกเพาะเลี้ยงเพื่อเป็นอาหารสำหรับฟาร์มเลี้ยงกุ้งเช่นกัน

Tubifex

Sand worm

รูปร่างของไส้เดือนชนิดต่าง ๆ โดยรวมแล้วล้วนแต่มีลักษณะเป็นทรงกระบอกยาว หัวและท้ายเรียวแหลม ซึ่งเหมาะกับการเลื้อยหรือชอนไชไปในพื้นผิวต่าง ๆ และมีสสารจำพวกเมือกหุ้มอยู่เพื่อหล่อลื่น คงความชุ่มชื้นให้เหมาะสม อุปนิสัยหลัก ๆ ของสัตว์ในตระกูลนี้ คือ ย่อยสลายซากพืชซากสัตว์ ไส้เดือนดินจัดการอาหารในดิน ไส้เดือนน้ำก็หาอาหารในน้ำ ไส้เดือนทะเลก็กินอาหารที่อยู่ในทะเล และสิ่งที่เราได้จากการย่อยเหล่านี้ก็คือ สารอาหารที่กลับคืนสู่ธรรมชาติในรูปแบบของมูล ซึ่งเป็นประโยชน์สำหรับสิ่งมีชีวิตตั้งต้นจำพวกพืชที่จะใช้ประโยชน์ต่อไป เป็นการหมุนเวียนของสารอาหารในห่วงโซ่นั่นเอง

ไส้เดือนดินมีความสามารถมากกว่าแปรเปลี่ยนซากพืชซากสัตว์เป็นสารอาหาร ความสามารถในการขุดและมุดของมันในดินทำให้มันเป็นผู้พรวนดินตามธรรมชาติ ทำให้ดินร่วนซุยและเพิ่มคุณสมบัติทางกายภาพของดิน ดังนั้น ดินที่มีไส้เดือนดินอาศัยอยู่จึงมีลักษณะทางกายภาพและทางเคมีเหมาะสมต่อการเพาะปลูกอย่างมาก ดินไม่แข็งจนเกินไป อากาศสามารถถ่ายเทได้ มีสารอาหารเพิ่มจากมูลไส้เดือน ปัจจุบันจึงมีการเพาะเลี้ยงไส้เดือนดินเพื่อให้เกษตรกรนำไปใช้งานในพื้นที่ของตนกันอย่างกว้างขวาง แต่ที่ต้องระวังคือความเป็นจริงที่ว่า เรานำสัตว์เข้าไปใช้งานในแปลงเกษตร ดังนั้น การใช้สารเคมีต่าง ๆ ไม่ว่าจะปุ๋ยเคมีหรือเคมีกำจัดศัตรูพืชต่าง ๆ ล้วนส่งผลกระทบต่อชีวิตของไส้เดือนดิน มันจึงเหมาะกับการเกษตรแบบอินทรีย์มากกว่า และในปัจจุบันเราก็อยู่ในยุคที่ไส้เดือนดินไม่ได้จำเป็นต่อภาคเกษตรเพียงอย่างเดียว ยังมีการใช้ไส้เดือนดินในเขตเมืองด้วย เพราะไส้เดือนดินกินซากพืชซากสัตว์ที่เป็นสารอินทรีย์ต่าง ๆ เศษอาหาร หรือส่วนที่เหลือจากกระบวนการประกอบอาหารซึ่งเป็นสารอินทรีย์ก็สามารถเป็นอาหารให้กับไส้เดือนได้ และการย่อยของไส้เดือนทำให้การกำจัดขยะมูลฝอยจำพวกเศษอาหารจากในเขตเมืองเป็นไปได้อย่างมีประสิทธิภาพและเกิดประโยชน์

เพียงแค่เราเตรียมกระบะเพาะเลี้ยง มีเศษกระดาษเก่า ขุยมะพร้าว หรือเศษใบไม้เพื่อเป็นที่อยู่ มีที่ฉีดน้ำเพื่อรักษาระดับความชื้น ไส้เดือนดินจำนวนหนึ่ง และแน่นอนว่าเศษอาหารที่คุณอาจจะเหลือค้างในแต่ละวัน เราก็จะสามารถเพาะเลี้ยงไส้เดือนดินในบ้านของคุณได้ มันใช้ที่เพียงเล็กน้อย ใช้เวลาในการดูแลต่อวันไม่มาก แม้ว่าอาจจะมีกลิ่นของขยะอยู่บ้าง แต่ก็คงไม่แย่จนเกินไป และเราก็จะสามารถเปลี่ยนขยะอินทรีย์ให้กลายเป็นปุ๋ยได้ เราจะได้ดินที่ร่วนและอุดมสมบูรณ์ขึ้น และแน่นอนว่ามันน่าสนุกไม่น้อยที่เราจะมีเพื่อนตัวเล็ก ๆ ไว้ค่อยให้สังเกตพฤติกรรม มันไม่ส่งเสียง และไม่หนีออกมาจากกระบะ ไม่วิ่งเล่นกัดสิ่งของหรือทำให้เลอะเทอะ ไส้เดือนดินอาจจะกลายเป็นสัตว์เลี้ยงเศรษฐกิจในฝันของใครหลาย ๆ คนก็เป็นได้

บทความที่เกี่ยวข้อง
- ประโยชน์ของเมือก