ลูกเดือย เป็นพืชพื้นเมืองทางเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และในไทยถือเป็นพืชเศรษฐกิจชนิดหนึ่ง เพาะปลูกมากในแถวภาคเหนือและภาคตะวัน ออกเฉียงเหนือ

ลูกเดือยมีกลิ่นหอมเฉพาะตัว มีสารอาหารสูงโดยเฉพาะ อย่างยิ่งจำพวกโปรตีน แล้วยังพบสารที่มีองค์ประกอบเป็น กรดอะมิโนรวมถึงวิตามินและแร่ธาตุต่าง ๆ เช่น วิตามิน บี 1 บี 2 วิตามิน อี แคลเซียม ฟอสฟอรัส เป็นต้น

ลูกเดือย หรือ COIXIACHRYMA JOBI LINN. อยู่ในวงศ์ GRAMINEAE มีสรรพคุณเฉพาะ ใช้เป็นยาเย็น ขับปัสสาวะ แก้ร้อนใน บำรุงไต บำรุงม้าม บำรุงเลือดลมในสตรีหลังคลอดดีมาก จากการค้นคว้าวิจัยยังพบว่ามีสารหลายตัวที่มีสรรพคุณ ช่วยในการรักษาเกี่ยวกับโรคภูมิคุ้มกันและยับยั้งสารส่ง เสริมการก่อมะเร็ง ลดโคเลสเตอรอลในเลือดและอื่น ๆ คนจีนนิยมกินลูกเดือยโดยเชื่อว่าเป็นอาหารบำรุงชั้นเยี่ยม และเป็นยาอายุวัฒนะ

รู้หรือเปล่าลูกเดือยมีทั้งพันธุ์ข้าวเจ้าและข้าวเหนียว

ลูกเดือยเป็นพืชในตระกูลเดียวกับข้าว ลักษณะต้นคล้ายข้าวโพดแต่ใบสั้นกว่า ขึ้นเป็นกอ ออกรวงยาว ภายในรวงมีเมล็ดรูปกลมคล้ายหยดน้ำจำนวนมาก

พันธุ์ที่กินได้จะมีเปลือกหุ้มเมล็ดนิ่ม ซึ่งมีทั้งพันธุ์ข้าวเจ้าและข้าวเหนียว

พันธุ์ข้าวเจ้า จะมีเมล็ดกลม ขนาดใหญ่ สีเหลืองนวลถึงน้ำตาล เนื้อหนานุ่ม กลิ่นหอม

พันธุ์ข้าวเหนียว จะมีเมล็ดกลมค่อนข้างรี ขนาดเล็ก สีเทาอ่อน เนื้อเหนียว กลิ่นหอม 

ส่วนพันธุ์ที่กินไม่ได้ เรียกว่า เดือยหิน เปลือกหุ้มเมล็ดจะแข็ง นิยมนำไปร้อยเป็นสร้อยประดับหรือปักลายบนกระเป๋าผ้า

สรรพคุณไม่ธรรมดา

     • ลูกเดือยมีฤทธิ์เย็น มีกลิ่นหอมเล็กน้อย ช่วยบำรุงปอด ม้าม ช่วยย่อย ขับปัสสาวะ ลดไข้ ช่วยให้ผิวพรรณชุ่มชื้น ลดการเกิดกระ รักษาหูด ลดการเกิดมะเร็ง เพราะมีสารคอกซีโนไลด์  (coxenolide) ที่ช่วยยับยั้งการเกิดเนื้องอกได้
     • ลูกเดือยมีซิลิกอน (silicon) ที่ช่วยบำรุงผิวและผม มีวิตามินบี 1 บี 2 ที่ช่วยบำรุงสมอง ป้องกันโรคเหน็บชา
     • ช่วยบำรุงกำลัง จึงเหมาะกับผู้ป่วยพักฟื้น เด็ก และผู้สูงอายุ

ส่วนสูตร “ลูกเดือย” แก้เกาต์ เป็นสูตรผู้เฒ่า ผู้แก่บอกกันต่อมาตั้งแต่สมัยโบราณแล้วว่า ใครรู้ตัวว่าเริ่มจะเป็นเกาต์ในยุคสมัยก่อน ให้เอา “ลูกเดือย” หุงรวมกับข้าวเจ้าอัตรา ส่วน “ลูกเดือย” 2 ส่วน ข้าว 1 ส่วน กินทุกมื้อกับอาหารเป็นประจำ จะช่วยทำให้คน ที่เริ่มจะเป็นเกาต์ไม่เป็นเกาต์อีก ส่วนคนที่เป็นอยู่แล้ว อาการปวดบวมจะน้อยลงมาก แม้จะกินอาหารต้องห้ามเข้าไป 

คุณค่าทางอาหาร

1. ลูกเดือยมีฟอสฟอรัสอยู่ในปริมาณสูง จึงช่วยบำรุงกระดูก รองลงมามีวิตามินเอ ช่วยบำรุงสายตา และมีวิตามินบีหนึ่งมาก ซึ่งช่วยแก้ปัญหาเหน็บชา

2. อีกทั้งเป็นอาหารที่ให้พลังงานแก่ร่างกายสูง จึงมีสรรพคุณในการบำรุงกำลัง และเหมาะสำหรับคนไข้พักฟื้น คุณค่าทางยา ใช้ชงป็นยาเย็น ขับปัสสาวะ แก้ร้อนใน บำรุงไต กระเพาะอาหาร ม้าม รวมทั้งบำรุงเลือดลมในสตรีหลังคลอด รักษาอาการคลื่นไส้ อาเจียน ท้องร่วง

3. ในลูกเดือยยังมีวิตามินและแร่ธาตุอื่น ๆ เช่น ฟอสฟอรัส โพแทสเซียม แคลเซียม วิตามินเอ วิตามินบีหนึ่ง เป็นต้น ดังนั้นลูกเดือยเป็นอาหารที่ให้พลังงานแก่ร่างกายสูง จึงมีสรรพคุณในการบำรุงกำลัง และการที่มีวิตามินบีหนึ่งสูงจึงช่วยแก้เหน็บชา

ในตำรายาจีนกล่าวว่า

ลูกเดือย รสชุ่มจืด เย็น แก้ร้อนใน บำรุงไต บำรุงม้าม ปอด กระเพาะอาหาร ม้าม ขับปัสสาวะ รวมทั้งบำรุงเลือดลมในสตรีหลังคลอดรักษาอาการคลื่นไส้อาเจียน ท้องเสีย แก้ไข้ เหน็บชา ชักกระตุก สตรีตกขาวมากกว่าปกติ 

ข้อมูลการทดลองทางวิทยาศาสตร์ ว่า

1. สาร coxenolide ในเมล็ดเดือยมีสรรพคุณในการยับยั้งการเจริญของเนื้องอก และพบว่าสารสกัดด้วยน้ำหรือตัวทำละลายอินทรีย์ จากรากหรือเมล็ดเดือยมีฤทธิ์ทำให้การหมุนเวียนของเลือดที่ผิวหนังดีขึ้น ทำให้เส้นผมเจริญดีขึ้น 

2. ลูกเดือยยังมีสรรพคุณในการรักษาโรคหูดที่มักจะเป็นเรื้อรัง ซึ่งอาจเป็นเพราะสารจากลูกเดือยมีฤทธิ์ทำให้เลือดมาเลี้ยงที่ผิวหนังดีขึ้น หรือจากฤทธิ์ยังยั้งการเจริญเติบโตของเนื้องอก 

3. มีการทดลองพบว่าเมล็ดลูกเดือยมีสาร Coixans A, B และ C ลดน้ำตาลในเลือดหนูปกติ Coixan A มีฤทธิ์ลดน้ำตาลในเลือดหนูเป็นเบาหวานได้ 

นอกจากนี้ลูกเดือย มีกรดอะมิโนที่กระตุ้นให้เซลล์สมองหลั่งสารที่ทำให้นอนหลับ สมองที่ทำงานอยู่ตลอดเวลา จะได้หยุดพักชั่วคราว จึงแนะนำให้ผู้ที่นอนไม่หลับ ดื่มน้ำอุ่นผสมลูกเดือยอาจจะช่วยให้นอนหลับได้

ฤทธิ์ยับยั้งสารส่งเสริมการก่อมะเร็ง 

สารสกัดลูกเดือยด้วยเมธานอล และ a-monolinolein ซึ่งแยกมาจากสารสกัดเมธานอล มีผลยับยั้งการกระตุ้น Epstein-Barr Virus early antigen ของสารที่ส่งเสริมการก่อมะเร็ง (tumor promoter) เช่น 12-o-tetradeca-noylphorbol-13-acetate (TPA) และมีผลยับยั้งการเกิดมะเร็งในหนูถีบจักร (ICR mice) ซึ่งใช้ methylbenz-anthracene เป็นสารเริ่มก่อมะเร็ง (tumor initiator) และ TPA เป็นสารส่งเสริมการก่อมะเร็ง

ฤทธิ์เป็นพิษต่อเซลล์ 

การศึกษาความเป็นพิษต่อเม็ดเลือดขาวของคน โดยทดสอบกับสารสกัดด้วยน้ำร้อนของ pericarps , เปลือกหุ้มเมล็ด, astringent seed coat ของลูกเดือย และลูกเดือย พบว่าสารสกัดเฉพาะจากเปลือกหุ้มเมล็ดเท่านั้นที่เป็นพิษต่อเม็ดเลือดขาว

นอกจากนี้ลูกเดือยยังมีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาอื่น ๆ ที่น่าสนใจ ได้แก่ ต้านเชื้อแบคทีเรีย ต้านเชื้อรา ต้านยีสต์ เร่งการงอกของเส้นผม เร่งการสร้างผิวหนังและเพิ่มการไหลเวียนโลหิต ทำให้เม็ดเลือดแดงเกาะกลุ่มกันและทำให้เชื้อสเตร็ปโตค็อคคัยเกาะกลุ่ม ทำให้อสุจิเกาะกลุ่ม ต้านอักเสบ ลดโคเลสเตอ รอลในเลือด ลดความดันโลหิตสูง ลดอุณหภูมิกาย แก้ปวดและขับปัสสาวะ เหนี่ยวนำให้เกิดการตกไข่ ต้านเอนไซม์ amylase

กินลูกเดือยสลับกับกินธัญพืชชนิดอื่น ๆ รับรองว่า ความฉลาด หุ่นดี อ่อนเยาว์ อายุยืน อยู่แค่เอื้อมค่ะ