สมเด็จพระนารายณ์มหาราช

      พระองค์เป็นพระมหากษัตริย์ผู้เป็นที่เลื่องลือพระเกียรติยศในพระราโชบายทางคบค้าสมาคมกับชาวต่างประเทศ รักษาเอกราชของชาติให้พ้นจากการเบียดเบียนของชาวต่างชาติและรับผลประโยชน์ทั้งทางวิทยาการและเศรษฐกิจที่ชนต่างชาตินำเข้ามา นอกจากนี้ยังได้ทรงอุปถัมภ์บำรุงกวีและงานด้านวรรณคดีอันเป็นศิลปะที่รุ่งเรืองที่สุดในยุคนั้น 

      เมื่อสมเด็จพระนารายณ์เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ณ ราชอาณาจักรศรีอยุธยาแล้วปัญหากิจการบ้านเมืองในรัชสมัยของพระองค์เป็นไปในทางเกี่ยวข้องกับชาวต่างประเทศเป็นส่วนใหญ่ด้วยในขณะนั้นมีชาวต่างประเทศเข้ามาค้าขายและอยู่ในราชอาณาจักรไทยมากกว่าที่เคยเป็นมาในกาลก่อนที่สำคัญมากคือ ชาวยุโรปซึ่งเป็นชาติใหญ่มีกำลังทรัพย์ กำลัง อาวุธ และผู้คน ตลอดจนมีความเจริญรุ่งเรืองทางวิทยาการต่าง ๆ เหนือกว่าชาวเอเชียมากและชาวยุโรปเหล่านี้กำลังอยู่ในสมัยขยายการค้า ลัทธิ คริสต์ศาสนา และอำนาจทางการเมืองของพวกตนมาสู่ดินแดนตะวันออก 

      ในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์นั้นชาวฮอลันดาได้กีดกันการเดินเรือค้าขายของไทยครั้งหนึ่งถึงกับส่งเรือรบมาปิดปากแม่น้ำเจ้าพระยาขู่จะระดมยิงไทยจนไทยต้องผ่อนผันยอมทำสัญญายกประโยชน์การค้าให้ตามที่ต้องการแต่เพื่อป้องกันมิให้ฮอลันดาข่มเหงไทยอีกสมเด็จพระนารายณ์จึงทรงสร้างเมืองลพบุรีไว้เป็นเมืองหลวงสำรองอยู่เหนือขึ้นไปจากกรุงศรีอยุธยาและเตรียมสร้างป้อมปราการไว้คอยต่อต้านข้าศึกเป็นเหตุให้บาทหลวงฝรั่งเศสที่มีความรู้ทางการช่างและต้องการเผยแพร่คริสต์ศาสนานิกายโรมันคาทอลิกได้เข้ามาอาสาสมัครรับใช้ราชการจัดกิจการเหล่านี้  ข้าราชการฝรั่งที่ทำราชการมีความดีความชอบในการปรับปรุงขยายการค้าของไทยขณะนั้นคือเจ้าพระยาวิชเยนทร์ซึ่งกำลังมีข้อขุ่นเคืองใจกับบริษัทการค้าของอังกฤษที่เคยคบหาสมาคมกันมาก่อนเจ้าพระยาวิชเยนทร์จึงดำเนินการเป็นคนกลาง  สนับสนุนทางไมตรีระหว่างสมเด็จพระนารายณ์กับทางราชการฝรั่งเศสซึ่งเป็นรัชสมัยของพระเจ้าหลุยส์ที่ ๑๔ ฝ่ายสมเด็จพระนารายณ์กำลังมีพระทัยระแวงเกรงฮอลันดายกมาย่ำยีและได้ทรงทราบถึงพระเดชานุภาพของพระเจ้าหลุยส์ที่ ๑๔ ในยุโรปมาแล้วจึงเต็มพระทัยเจริญทางพระราชไมตรีกับพระเจ้าหลุยส์ที่ ๑๔ ไว้ เพื่อให้ฮอลันดาเกรงขามด้วยเหตุนี้  ในรัชกาลสมเด็จพระนารายณ์จึงได้มีการส่งคณะทูตไปสู่พระราชสำนักฝรั่งเศสและต้อนรับคณะทูตฝรั่งเศสอย่างเป็นงานใหญ่ถึงสองคราว  แต่การคบหาสมาคมกับชาติมหาอำนาจคือฝรั่งเศสในยุคนั้น ก็มิใช่ว่าจะปลอดภัยนักด้วยพระเจ้าหลุยส์ที่ ๑๔ มีพระราโชบายที่จะให้สมเด็จพระนารายณ์และประชาชนชาวไทยรับนับถือศาสนาซึ่งบาทหลวงฝรั่งเศสนำมาเผยแผ่  โดยพระเจ้าหลุยส์ที่ ๑๔ ทรงส่งพระราชสาสน์มาทูลเชิญสมเด็จพระนารายณ์เข้ารับนับถือคริสต์ศาสนาพร้อมทั้งเตรียมบาทหลวงมาไว้คอยถวายศีลด้วย  แต่สมเด็จพระนารายณ์ได้ทรงใช้พระปรีชาญาณตอบปฏิเสธอย่างทะนุถนอมไมตรีทรงขอบพระทัยพระเจ้าหลุยส์ที่มีพระทัยรักใคร่พระองค์ถึงแสดงพระปรารถนาจะให้ร่วมศาสนาด้วย แต่เนื่องด้วยพระองค์ยังไม่เกิดศรัทธาในพระทัยซึ่งก็อาจเป็นเพราะพระเป็นเจ้ามีพระประ สงค์ที่จะให้นับถือศาสนาคนละแบบคนละวิธีเช่นเดียวกับที่ทรงสร้างมนุษย์ให้ผิดแผกเชื้อชาติเผ่าพันธุ์หรือทรงสร้างสัตว์ให้มีหลายชนิดหลายประเภทก็ได้ หากพระเป็นเจ้ามีพระประสงค์จะให้พระองค์ท่านเข้ารับนับถือศาสนาตามแบบตามลัทธิที่พระเจ้าหลุยส์ทรงนับถือแล้ว พระองค์ก็คงเกิดศรัทธาขึ้นในพระทัยและเมื่อนั้นแหละพระองค์ท่านก็ไม่รังเกียจที่จะทำพิธีรับศีลร่วมศาสนาเดียวกัน

      สมเด็จพระนารายณ์มิใช่เพียงทรงประปรีชาสามารถทางด้านการทูตเท่านั้น  หากทรงเป็นกวีและทรงอุปถัมภ์กวีในยุคของพระองค์อย่างมากมายกวีลือนามแห่งรัชสมัยของพระองค์ก็ได้แก่พระโหราธิบดีหรือพระมหาราชครู ผู้ประพันธ์หนังสือจินดามณีซึ่งเป็นตำราเรียนภาษาไทยเล่มแรกและตอนหนึ่งของเรื่องสมุทรโฆษคำฉันท์ (อีกตอนหนึ่ง เป็นพระราชนิพนธ์ของสมเด็จพระนารายณ์) กวีอีกผู้หนึ่งคือศรีปราชญ์ผู้เป็นปฏิภาณกวีเป็นบุตรของพระโหราธิบดี งานชิ้นสำคัญของศรีปราชญ์ คือ หนังสือกำศรวลศรีปราชญ์และอนุรุทธคำฉันท์  ด้วยพระปรีชาสามารถดังได้บรรยายมาแล้ว สมเด็จพระนารายณ์จึงได้รับการถวายพระเกียรติเป็นมหาราชพระองค์หนึ่ง