กายวิภาคศาสตร์และสรีรวิทยา

บางคนอาจเคยได้ยินเรื่องมีผู้ใจบุญอุทิศร่างกายของตนหลังจากที่ตายแล้วให้แก่โรงพยาบาลเพื่อให้นักศึกษาแพทย์ได้ผ่าตัดเพื่อการศึกษาวิชาความรู้ที่เกี่ยวกับร่างกายและอวัยวะต่าง ๆ ไม่ว่าของมนุษย์หรือสัตว์เรียกว่าวิชากายวิภาคศาสตร์ผู้ที่จะเรียนสายแพทย์ต้องศึกษาวิชานี้และต้องศึกษาโดยการชำแหละร่างกายของมนุษย์หรือสัตว์เพื่อศึกษาผิวหนัง กล้ามเนื้อ หลอดโลหิต เส้นประสาท กระดูกและอวัยวะต่าง ๆ

ถ้าต้องการศึกษาส่วนที่เล็กละเอียดมองด้วยตาเปล่าไม่เห็นก็จะต้องตัดส่วนนั้น ๆ ออกมาเป็นชิ้นบาง ๆ นำมาย้อมสีให้เห็นชัดแล้วส่องดูด้วยกล้องขยายที่เรียกว่ากล้องจุลทรรศน์

เมื่อได้เรียนรู้ถึงส่วนต่าง ๆ ของร่างกายว่าคืออะไร มีลักษณะอย่างไร เกี่ยวข้องกันอย่างไรหรือไม่แล้วถ้าต้องการเรียนรู้ไปถึงหน้าที่และการทำงานของอวัยวะต่าง ๆ เช่น ร่างกายเรามีหัวใจไว้ทำไมมีกระดูกไว้ทำไม หัวใจและกระดูก ตลอดจนอวัยวะอื่น ๆ อีกมากมายนั้นสำคัญต่อร่างกายอย่างไรทำหน้าที่อะไรให้แก่ร่างกายและทำงานเกี่ยวข้องกับอวัยวะอื่น ๆ อย่างไร เราก็ต้องศึกษาวิชาที่เรียกกันว่าสรีรวิทยา คำว่า สรีร แปลว่า ร่างกายนั่นเอง

__________________________________________________________________

ในการศึกษาเพื่อเป็นแพทย์ ทันตแพทย์ สัตวแพทย์ พยาบาลหรือนักกายภาพบำบัดจำเป็นต้องเรียนรู้เรื่องต่าง ๆ ของมนุษย์และสัตว์ทั้งในส่วนที่เป็นโครงสร้างส่วนย่อยที่เป็นแต่ละอวัยวะลงไปจนถึงส่วนละเอียดที่เป็นเซลล์เล็ก ๆ ว่าแต่ละส่วนจะมีรูปร่างลักษณะตำแหน่งที่อยู่มีหน้าที่สำคัญและมีความสัมพันธ์กับส่วนอื่น ๆ อย่างไรวิชาความรู้ในเรื่องดังกล่าวมานี้เรียกว่ากายวิภาคศาสตร์ (Anatomy) ซึ่งต้องอาศัยวิธีการชำแหละร่างกายจริง ๆ ของมนุษย์หรือสัตว์ที่ตายแล้วแล้วศึกษาพิจารณารวมทั้งวิธีการตัดชิ้นส่วนของอวัยวะออกมาเป็นชิ้นบางมาก ๆ มาติดที่แผ่นสไลด์ย้อมสีเพื่อให้เห็นชัดเจนแล้วส่องขยายด้วยกล้องจุลทรรศน์

การศึกษาวิชากายวิภาคศาสตร์ก็เพื่อนำความรู้นั้นไปประยุกต์ใช้ในการวิเคราะห์วินิจฉัยเพื่อการรักษาหรือป้องกันโรคภัยไข้เจ็บให้แก่ผู้ป่วยเป็นรายบุคคลหรือให้แก่ชุมชนเป็นส่วนรวมได้

ส่วนการศึกษาในแง่ของหน้าที่และการทำงานไม่ว่าจะเป็นของอวัยวะ หรือของเซลล์ใด ๆ ว่ามีกลไกและความสลับซับซ้อนอย่างไรจึงสามารถทำให้ร่างกายดำรงชีวิตอยู่ได้นั้นเราเรียกว่าการศึกษาวิชาสรีรวิทยา (Physiology) ซึ่งจะทำให้ผู้ศึกษาสามารถเข้าใจได้ว่าร่างกายสามารถดำรงอยู่ได้ด้วยพลังงานจากอาหารที่กินเข้าไปอย่างไรระบบต่าง ๆ ของร่างกาย เช่น ระบบทางเดินอาหาร ระบบไหลเวียนเลือด ระบบหายใจ ระบบขับถ่าย ระบบการเคลื่อนไหว ระบบควบคุมและระบบสืบพันธุ์ของร่างกายนั้นทำงานอย่างไร เกี่ยวข้องเชื่อมโยงกันอย่างไรบ้าง
 

และก็ด้วยวัตถุประสงค์เช่นเดียวกับวิชากายวิภาคศาสตร์การเรียนรู้วิชาสรีรวิทยาก็เพื่อนำไปประยุกต์ใช้ในทางการแพทย์และการอนามัยเช่นกัน

หัวข้อสำคัญในวิชากายวิภาคศาสตร์ 

๑. ระบบผิวหนัง 

ผิวหนังทำหน้าที่ปกคลุมห่อหุ้มร่างกายรับความรู้สึกการสัมผัสไม่ว่าจะเป็นความเจ็บปวดหรือความรู้สึกร้อนเย็นช่วยควบคุมอุณหภูมิของร่างกายและทำหน้าที่เป็นอวัยวะขับถ่ายคือขับเหงื่อและไขมันด้วย

๒. ระบบกระดูก 

กระดูกเป็นสิ่งที่มีชีวิตประกอบด้วยเซลล์เส้นใยพังผืดและเกลือแร่ซึ่งทำให้กระดูกมีทั้งความแข็งและความยืดหยุ่นถ้าเป็นกระดูกอ่อนจะยืดหยุ่นมากกว่าเพราะไม่มีเกลือแร่ไม่ว่ากระดูกหรือกระดูกอ่อนต่างก็ทำหน้าที่ให้ร่างกาย แขน ขา คงรูปอยู่ได้

๓. ระบบกล้ามเนื้อ 

กล้ามเนื้อทำให้ส่วนของร่างกายเคลื่อนไหวได้โดยการหดตัวแบ่งเป็นกล้ามเนื้อลายหรือกล้ามเนื้อในอำนาจจิตใจกล้ามเนื้อเรียบหรือกล้ามเนื้อนอกอำนาจจิตใจและกล้ามเนื้อหัวใจ

๔. ระบบทางเดินอาหาร 

อวัยวะต่าง ๆ ในระบบทางเดินอาหาร ได้แก่ ปาก ต่อมน้ำลาย คอหอย หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ลำไส้เล็ก ลำไส้ใหญ่ ทวารหนัก ช่องทวารหนัก ตับ ถุงน้ำดีและตับอ่อน

๕. ระบบหายใจ 

งานสำคัญของระบบหายใจคือการแลกเปลี่ยนก๊าซออกซิเจนในอากาศที่หายใจเข้าไปกับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ในเลือดในการศึกษาระบบหายใจจะแบ่งเป็น ๒ ส่วนคือ ส่วนที่เป็นทางผ่านของลมหายใจ ได้แก่ จมูก ปาก คอหอย กล่องเสียง หลอดลมใหญ่ หลอดลมย่อยและแขนงและส่วนที่ทำหน้าที่หายใจ คือ ถุงลม 

๖. ระบบขับปัสสาวะ 

อวัยวะที่อยู่ในระบบนี้ ได้แก่ ไต ท่อไต กระเพาะปัสสาวะ ท่อปัสสาวะ 

๗. ระบบสืบพันธุ์ 

ในการศึกษาระบบสืบพันธุ์ของชายจะต้องศึกษาถึงอัณฑะ ท่อจากอัณฑะ ต่อมเซมินัลเวสิเคิล ท่อฉีดอสุจิและต่อมลูกหมากถ้าเป็นระบบสืบพันธุ์ของหญิงจะต้องศึกษาถึง รังไข่ ท่อมดลูก มดลูก ช่องคลอด อวัยวะสืบพันธุ์ภายนอกรวมทั้งต่อมนม 

๘. ระบบเลือดไหลเวียน 

อวัยวะสำคัญของระบบเลือดไหลเวียน ได้แก่ หัวใจ หลอดเลือดแดงและหลอดเลือดดำ 

๙. ระบบน้ำเหลือง 

ทำหน้าที่ช่วยระบายของเสียและคาร์บอนไดออกไซด์เช่นเดียวกับหลอดเลือดดำโดยวิธีการดูดซึมของสารน้ำที่เรียกว่าน้ำเหลืองอวัยวะสำคัญของระบบน้ำเหลือง ได้แก่ หลอดน้ำเหลืองปุ่มน้ำเหลืองและม้ามปุ่มน้ำเหลืองทำหน้าที่กรองสิ่งแปลกปลอมและเชื้อจุลินทรีย์ที่ติดมาในหลอดน้ำเหลืองและเป็นแหล่งสร้างเม็ดเลือดขาวด้วยม้ามนั้นทำหน้าที่เป็นคลังเก็บเลือดและปล่อยกลับสู่กระแสเลือดได้เมื่อร่างกายต้องการและยังสามารถทำลายเม็ดเลือดแดงที่แก่แล้วและเชื้อโรคสร้างเม็ดเลือดขาวและภูมิคุ้มกัน 

๑๐. ระบบประสาท 

ทำหน้าที่ควบคุมและประสานการทำงานของส่วนต่าง ๆ ของร่างกายอวัยวะสำคัญของระบบประสาท ได้แก่ สมอง ไขสันหลัง เส้นประสาทสมอง เส้นประสาทไขสันหลัง และประสาทระบบอัตโนมัติ

๑๑. ระบบต่อมไร้ท่อ 

ทำหน้าที่สร้างฮอร์โมนซึ่งเป็นสารเคมีที่จะไปควบคุมสมรรถภาพของเซลล์ของอวัยวะอื่น ได้แก่ ต่อมหมวกไต ต่อมไทรอยด์ ต่อมพาราไทรอยด์ ต่อมไทมัส ต่อมใต้สมอง ต่อมเหนือสมอง

๑๒. อวัยวะรับความรู้สึกพิเศษ 

ได้แก่ ตา จมูก ลิ้น หู และผิวหนัง ซึ่งรับรู้การเห็น กลิ่น รส การได้ยินและความรู้สึกร้อนเย็น สัมผัสและเจ็บกดต่าง ๆ ตามลำดับ

หัวข้อสำคัญในวิชาสรีรวิทยา 

เนื้อหาของสรีรวิทยาที่กล่าวถึงจะเป็นเรื่องเฉพาะสรีรวิทยาของมนุษย์ซึ่งมีกลไกในการทำงานสลับซับซ้อนมากหลักใหญ่ก็คือการศึกษาถึงกระบวนการที่ได้มาซึ่งพลังงานจากอาหารที่เรากินเข้าไปและการใช้พลังงานของเซลล์ต่าง ๆ ทั่วร่างกายเพื่อการดำรงชีวิต ในการศึกษากลไกการทำงานของเซล์ลต่าง ๆ ก็คือศึกษา พิจารณาเป็นระบบ ๆ ไป เช่นเดียวกับวิชากายวิภาคศาสตร์

เนื้อหาจึงเป็นการศึกษาการทำงานของระบบประสาทระบบเคลื่อนไหวและกล้ามเนื้อ ระบบการไหลเวียนเลือด ระบบการหายใจ ระบบทางเดินอาหาร ระบบปัสสาวะ ระบบต่อมไร้ท่อและระบบสืบพันธุ์ 

แต่ละระบบจะได้อธิบายถึงหน้าที่และการทำงานอย่างละเอียดทำให้เราเข้าใจได้ว่าทำไมเราต้องกินอาหารทำไมเราต้องหายใจทำไมเราต้องเคลื่อนไหวต้องขับถ่ายของเสียต้องมีการควบคุมและประสานงานทั่วร่างกายทำไมเราต้องสืบพันธุ์และกลไกของระบบต่าง ๆ ที่กล่าวแล้วเป็นอย่างไร 

ความรู้เหล่านี้เป็นสิ่งจำเป็นต่อการแพทย์และการอนามัยที่จะนำไปศึกษาต่อและประยุกต์ใช้เพื่อความดำรงอยู่และความยืนยาวแห่งชีวิตมนุษย์

Content