การยศาสตร์

      ชีวิตประจำวันของคนเรามีกิจกรรมมากมาย เช่น ตื่นนอนก็เข้าห้องน้ำ แปรงฟัน อาบน้ำ แต่งตัว รับประทานอาหาร เดินทางไปโรงเรียนหรือไปทำงาน ตอนกลางวันก็เรียนหรือทำงานส่วนช่วงเย็นก็อาจออกกำลังกาย เล่นกีฬา ทำอาหาร ทำการบ้าน ทำงานบ้าน กลางคืนก็นอน ในการทำกิจกรรมต่าง ๆ นั้นส่วนมากต้องมีเครื่องมือเครื่องใช้ร่วมด้วย อาทิ เมื่อเราเข้าห้องน้ำจะปัสสาวะอุจจาระก็ต้องมีส้วม เมื่อจะอาบน้ำก็ต้องมีภาชนะสำหรับใส่น้ำและตักน้ำหรือฝักบัวหรืออ่างน้ำตลอดจนสบู่เพื่อทำความสะอาดร่างกาย เวลาแปรงฟันก็ต้องใช้แปรงสีฟันและยาสีฟัน ถ้าสิ่งของที่เราต้องใช้ไม่เหมาะสมกับตัวเราอาจทำให้เราทำสิ่งต่าง ๆ ไม่สะดวก คนที่อาบน้ำจากโอ่งหรืออ่างที่ก่อขึ้นถ้าโอ่งหรืออ่างสูงเกินไปก็อาจตักน้ำลำบากทำความสะอาดลำบาก เตี้ยเกินไปก็ใส่น้ำได้น้อย เวลาเราแปรงฟันถ้าด้ามแปรงสีฟันยาวหรือสั้นเกินไปก็แปรงฟันไม่สะดวกส่วนที่เป็นขนแปรงถ้าแข็งหรือนิ่มเกินไปก็มีผลต่อความสะอาดและสุขภาพของฟันและเหงือก ถ้าเก้าอี้และโต๊ะไม่เหมาะกับคนนั่ง ก็นั่งไม่สบายทำให้เกิดอาการปวดเมื่อยมีผลให้การทำงานหรือเรียนไม่ได้ผลดีเท่าที่ควร 

      การออกแบบ การสร้าง และการจัดวางสิ่งของในห้องหรือสถานที่ต่าง ๆ ก็มีความสำคัญจะช่วยให้คนที่อยู่หรือทำกิจกรรมต่าง ๆ ในสถานที่นั้นมีความสะดวกสบายในการทำกิจกรรมช่วยให้มีร่าง กายและจิตใจดีมีผลต่อการดำรงชีวิตที่ดีและการทำกิจการงานต่าง ๆ ก็จะได้ผลดี ตัวอย่างที่เห็นได้ง่ายแต่คนไม่ค่อยให้ความสำคัญคือห้องน้ำถ้าจัดตำแหน่งของส้วมที่อาบน้ำและเครื่องมือเครื่องใช้ต่าง ๆ ไม่เหมาะสมก็จะไม่สะดวกต่อการใช้งานและอาจเกิดอุบัติเหตุได้ง่ายโดยเฉพาะผู้ป่วย ผู้สูงอายุ และเด็ก ๆ อีกตัวอย่างคือในการผ่าตัดสิ่งที่สำคัญมากคือการจัดวางสิ่งของต่าง ๆ และตำแหน่งของผู้ทำงานคือแพทย์และผู้ช่วย ได้มีการศึกษาว่าถ้าให้แพทย์หยิบอุปกรณ์ผ่าตัดด้วยตนเองจะทำให้แพทย์เสียเวลาในการหยิบอุปกรณ์พอ ๆ กับเวลาที่ใช้ในการผ่าตัดจึงมีการเปลี่ยนกระบวนการให้มีผู้หยิบอุปกรณ์ส่งให้ตามที่แพทย์สั่งโดยผู้ส่งอยู่ในระยะและทิศทางที่ศัลยแพทย์สามารถหยิบจับอุปกรณ์ได้ทันทีและถนัดมือ

      เราคงไม่คุ้นเคยกับคำว่า "การยศาสตร์" เพราะเริ่มมีใช้เมื่อไม่นานนัก คำนี้มาจากภาษาอังกฤษซึ่งใช้ในยุโรปมาประมาณ ๖๐ ปี คือ คำว่า "Ergonomics" ส่วนในสหรัฐอเมริกานิยมใช้ว่า "Human Factor" ซึ่งแปลว่า ปัจจัยมนุษย์ หรือ "Human Engineering" ที่แปลว่า "วิศวกรรมมนุษย์" มากกว่า สาเหตุเพราะในตอนแรกนักวิชาการในทวีปยุโรปและสหรัฐอเมริกามีความเห็นแตกต่างกันเกี่ยวกับความหมายของ "การยศาสตร์" โดยยุโรปเน้นความสำคัญในด้านกายภาพ คือ ความคล่องแคล่วสะดวกสบายในการทำงานของร่างกาย ส่วนสหรัฐอเมริกาเน้นความสำคัญในด้านจิตวิทยา คือ ความสำคัญด้านอารมณ์และจิตใจของผู้ใช้ เครื่องมืออุปกรณ์ หรืออยู่ในสถานการณ์ต่าง ๆ มากกว่า ปัจจุบันนักวิชาการส่วนใหญ่ให้ความสำคัญทั้งสองด้านเท่า ๆ กัน  

      มนุษย์ได้ใช้หลักของการยศาสตร์มาแต่โบราณ อาทิ เลือกหินและไม้ที่เหมาะสมกับรูปร่างและการทำงานด้วยมือมาใช้ในการล่าสัตว์พันด้ามอาวุธด้วยผ้าเพื่อให้จับได้แน่นและง่ายขึ้น การพัฒนาการยศาสตร์มีขึ้นพร้อม ๆ กับความก้าว หน้าของศาสตร์อื่น ๆ เช่น กายวิภาคศาสตร์ซึ่งเป็นวิทยาศาสตร์การแพทย์เกี่ยวกับโครงสร้างของร่างกายโดยศึกษาเป็นส่วน ๆ สรีรวิทยาซึ่งเป็นวิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับการทำงานของระบบต่าง ๆ ในร่างกายของสิ่งมีชีวิต  จิตวิทยาอันเป็นวิทยาศาสตร์เกี่ยวกับจิตใจ กระบวนความคิด และพฤติกรรมของมนุษย์ นักการยศาสตร์สามารถออกแบบผลิตภัณฑ์หรือระบบต่าง ๆ ให้เหมาะสมกับมนุษย์ซึ่งมีความหลากหลายทั้งด้านรูปร่าง ความสามารถทางร่างกาย และความรู้สึกนึกคิด ต้องมีความรู้พื้นฐานที่สำคัญหลายอย่าง เช่น มิติต่าง ๆ ของร่างกายมนุษย์ อาทิ ต้องทราบว่าส่วนต่าง ๆ ของร่าง กายมนุษย์ทั่วไปมีขนาดเท่าไร ความสูงขณะยืนและนั่ง ระดับสายตาในขณะยืนและนั่ง การทำงานของระบบต่าง ๆ ในร่างกายมนุษย์ อาทิ ระบบการหายใจ ระบบการไหลเวียนของเลือด ระบบการย่อยอาหาร อีกอย่างคือความรู้ทางระบบประสาทและจิตวิทยาซึ่งเกี่ยวข้องกับระบบความคิดที่ส่งผลต่อพฤติกรรมของมนุษย์ ความเครียดการตอบสนองต่อความเครียด นักการยศาสตร์ต้องประเมินความยากง่ายของงาน ไม่ให้ง่ายเกินไปจนเบื่อหรือยากเกินไปจนเครียดรวมทั้งการตอบสนองของร่างกายต่อสิ่งแวดล้อม ดังเช่นมนุษย์ตอบสนองต่อสภาวะรุนแรงผิดปกติอาจเป็นร้อนมาก หนาวมาก อยู่บนที่สูงใต้ทะเลลึกซึ่งมีระดับความดันอากาศแตกต่างกันไปเพื่อออกแบบเครื่องแต่งกายและอุปกรณ์ต่าง ๆ ของคนที่จะต้องอยู่ในสภาวะพิเศษ เช่น นักประดาน้ำ นักบินอวกาศ
 

      นอกจากนี้รอบเวลาในการทำงานของร่างกายก็มีความสำคัญที่การยศาสตร์จำเป็นต้องทราบเพราะระบบต่าง ๆ ในร่างกายมนุษย์มีการทำงานที่ต่างกันระหว่างเวลากลางวันกับกลางคืน เช่น อุณหภูมิในร่างกาย อัตราการเต้นของหัวใจ ความดันเลือด การทำงานของฮอร์โมนต่าง ๆ ที่เป็นไปตามนาฬิกาของร่างกาย

ในชีวิตประจำวันและในวงการอุตสาหกรรมมีการนำการยศาสตร์ไปใช้หลายอย่างแบ่งเป็นกลุ่มต่าง ๆ ได้ดังนี้

• ป้องกันอุบัติเหตุและการบาดเจ็บเนื่องจากการทำงานด้วยการออกแบบอุปกรณ์ เครื่องมือ หรือเครื่องจักรและสถานที่ทำงานเพื่อให้ร่างกายมีการเคลื่อนไหวที่ทำให้คนทำงานเกิดการเจ็บป่วยน้อยที่สุดจากการเคลื่อนไหวในท่าใดท่าหนึ่งหรือทำงานในท่าใดท่าหนึ่งนานเกินไปหรือจัดสภาพแวดล้อมให้เกิดความสะดวกสบายทั้งทางร่างกายและจิตใจ เช่น ไม่ร้อนเกินไป เสียงไม่ดังเกินไป เพื่อลดความผิดพลาดและอุบัติเหตุ
• เพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของคนในการใช้เครื่องมือเครื่องจักรต่าง ๆ ด้วยการวิเคราะห์งานที่ต้องใช้เครื่องมือเหล่านั้นแล้วจึงออกแบบให้คนใช้เกิดปัญหาน้อยแต่ได้งานที่ดี  ทั้งนี้ต้องคำนึงถึงทักษะที่ผู้ปฏิบัติต้องมีวิธีการปฏิบัติงานที่เหมาะสมต่อร่างกาย จิตใจ และสังคมในที่ทำงานซึ่งจะทำให้ได้ผลผลิตมากที่สุด
• ออกแบบผลิตภัณฑ์ให้เหมาะสมกับการใช้ เช่น ออกแบบพื้นที่และอุปกรณ์ภายในห้องโดยสารรถยนต์ให้ตำแหน่งของที่นั่งเหมาะสำหรับคนขับและผู้โดยสารซึ่งมีรูปร่างแตกต่างกันไป ไม่ว่าจะสูง เตี้ย อ้วน ผอม หรือหญิงมีครรภ์ สามารถเข้าไปนั่งหรือขับได้อย่างสะดวกสบาย
• ออกแบบสัญลักษณ์ป้ายบอกทางต่าง ๆ คู่มือในการปฏิบัติงานหรือการใช้เครื่องมือเครื่องใช้ต่าง ๆ เพื่อให้ผู้ที่พบเห็น ผู้อ่าน เข้าใจได้ง่ายตลอดจนวิธีนำเสนอสื่อต่าง ๆ ที่กล่าวมาแล้วให้ผู้คนสนใจที่จะอ่านและผู้ที่ต้องการจะรู้ข้อมูลสามารถหาข้อมูลได้สะดวก 

       ตัวอย่างหนึ่งที่จะแสดงให้เห็นความสำคัญของการออกแบบตามหลัก การยศาสตร์ คือ การออกแบบสถานที่ทำงานในสำนักงานซึ่งต้องคำนึงถึงความเหมาะสมของเฟอร์นิเจอร์ อุปกรณ์ เครื่องมือ เครื่องใช้ต่าง ๆ ซึ่งในปัจจุบันส่วนใหญ่มีคอมพิวเตอร์รวมถึงสิ่งแวดล้อมที่เป็นระบบให้เหมาะสม ผู้ปฏิบัติงานมีความสะดวกสบายในการทำงานอันจะทำให้เกิดผลงานที่ดีในเรื่องนี้ คาร์ล โครเมอร์ และคณะได้แนะนำว่าในการออกแบบให้คำนึงถึงสิ่งที่เชื่อมโยงระหว่างคนกับงานด้วย