วิวัฒนาการของม้า

นักสัตวศาสตร์ได้จัดม้าไว้ในประเภทสัตว์กินพืชเป็นอาหารและมีนิ้วเท้าเป็นจำนวนคี่หรือเรียกตามศัพท์วิทยาศาสตร์ว่า พาริโซแดคติลา (Parissodactyla) ซึ่งมีลักษณะทั่ว ๆ ไป ดังนี้ 
      ๑. มีจำนวนนิ้วของแต่ละเท้าเป็นเลขคี่ น้ำหนักตัวส่วนใหญ่จะตกลงบนนิ้วกลางซึ่งเป็นนิ้วที่ยาวที่สุดและจะเดินโดยใช้กีบหรือนิ้วเท้าเท่านั้น ส้นเท้าจะไม่แตะพื้น 
      ๒. ริมฝีปากและฟันมีการพัฒนาให้มีรูปลักษณะที่เหมาะสมในการกินและบดเคี้ยวพืชเป็นอาหาร 

      มีหลักฐานจากฟอสซิล (Fossil) พบว่าในสมัยโบราณมีสัตว์หลายชนิดที่เจริญเติบโตและพัฒนาการมาจากบรรพบุรุษของม้าแต่สัตว์เหล่านั้นหลายชนิดได้สูญพันธุ์และล้มหายตายจากไปตามกฎเกณฑ์การอยู่รอดของธรรมชาติคงเหลือเฉพาะสัตว์ตระกูลม้า วิวัฒนาการของสัตว์ชนิดนี้มีต้นกำเนิดในทวีปอเมริกาเหนือในยุคอิโอซีน (Eocene) หรือประมาณ ๕๐ ล้านปีมาแล้ว บรรพบุรุษเก่าแก่ของม้าได้ถือกำเนิดขึ้นมาเป็นครั้งแรกมีขนาดตัวเท่าสุนัขจิ้งจอกหน้าตาคล้ายม้าในปัจจุบัน ขาหนีบมีนิ้วเท้า ๔ นิ้ว ขาหลังมี ๓ นิ้ว ลักษณะฟันบ่งชี้ว่าเป็นสัตว์ที่กินใบไม้เป็นอาหาร เรียกว่า ไฮราโคเธเรียม (Hyracotherium) และมีการค้นพบซากที่มีลักษณะคล้ายกันในแถบยุโรป เรียกว่า อิโอฮิปปุส (Eohippus)  ในยุคโอลิโกซีน (Oligocene) หรือประมาณ ๒๘ ล้านปีที่ผ่านมาได้มีวิวัฒนาการของม้ามาเป็นลำดับโดยมีขนาดตัวโตขึ้น เรียกว่า เมโซฮิปปุส (Mesohippus) แต่ยังกินพืชเป็นอาหาร ต่อมาในยุคไมโอซีน (Miocene) มีวิวัฒนาการไปเป็น พาราฮิปปุส (Parahippus) และ ไฮโปฮิปปุส (Hypohippus) การเปลี่ยนแปลงที่สำคัญของบรรพบุรุษของม้าในยุคนี้ คือ ฟันโดยเปลี่ยนเป็นฟันแข็งแรงเหมาะสำหรับการบดเคี้ยวหญ้ามากขึ้นและกินหญ้าเป็นอาหารแทนใบไม้ บรรพบุรุษของม้าในกลุ่มไฮโปฮิปปุส (Hypohippus) ได้อพยพย้ายถิ่นที่สำคัญไปอยู่แถบทวีปยุโรปและเอเชียด้วย  ต่อมาเมื่อประมาณ ๔ ล้านปีที่แล้วในยุคพลิโอซีน (Pliocene) บรรพบุรุษของม้าในยุคนี้มีหน้าตาคล้ายลูกม้าในปัจจุบัน ม้าในยุคนี้ เรียกว่า พลิโอฮิปปุส (Pliohippus) เป็นยุคที่ม้าเปลี่ยนจากสัตว์ที่มีนิ้วเท้า ๓ นิ้ว ไปเป็นนิ้วเดียวหรือกีบเดียวเนื่องจากต้องปรับเปลี่ยนให้เหมาะสมกับสภาพพื้นที่ในการหากินจากป่าที่มีพื้นดินอ่อนมาเป็นทุ่งหญ้าที่มีพื้นแข็งและกินหญ้าเป็นอาหาร วิวัฒนาการขั้นต่อมา เป็นม้าในปัจจุบันซึ่งเรียกว่า อิควุส (Equus) เพิ่งปรากฎเริ่มมีมาเพียงประมาณ ๒ ล้านปีที่แล้วซึ่งเข้าสู่ยุคเพลอิสโตซีน (Pleistocene) ม้าป่าในยุคนี้มีหลักฐานจากรูปวาดบนฝาผนังถ้ำซึ่งมีรูปลักษณะเหมือนม้าในปัจจุบันแต่มีสีเหลืองน้ำตาล หัวใหญ่ ขนที่แผงคอจะสั้นและตั้งตรงต่างกับม้าปัจจุบันที่มีขนแผงยาวปรกลงมา ม้าในปัจจุบันมีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า อิควุส คาบอลลุส (Equus caballus) 
      แนวโน้มในการพัฒนาที่แน่นอนตลอดระยะเวลาของวิวัฒนาการของม้าที่เห็นได้ชัด คือ ขนาดตัวใหญ่ขึ้น ขายาวขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งกระดูกนิ้วเท้าซึ่งทำให้ม้ามีความสามารถในการวิ่งได้เร็วกว่าสัตว์ชนิดอื่นในขณะเดียวกันนิ้วกลางก็มีการเพิ่มขนาดและลดจำนวนนิ้วเท้าลงจนเหลือเพียงนิ้วเดียวและเปลี่ยนแปลงเป็นกีบ ฟันม้ามีการเปลี่ยนแปลงที่น่าสนใจ คือ อิโอฮิปปุส (Eohippus) บรรพบุรุษม้าในยุคอิโอซีน (Eocene) ที่มีฟันติดต่อกันตลอดได้เปลี่ยนแปลง โดยค่อย ๆ มีช่องว่างเกิดขึ้นระหว่างฟันหน้าและฟันด้านข้างซึ่งทำหน้าที่บดเคี้ยวอาหารได้ดียิ่งขึ้น