มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง ก่อตั้งโดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเป็นตลาดวิชาในการศึกษาด้านกฎหมายและการเมือง เกิดจากความคิดริเริ่มของ “ศาสตราจารย์ ดร. ปรีดี พนมยงค์” (รัฐมนตรีว่าการกระทรวง มหาดไทยในขณะนั้น) ที่ได้เล็งเห็นว่าการศึกษาระดับอุดมศึกษาในขณะนั้นยังไม่เพียงพอ หลังจากมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. 2475 จึงต้องการบุคคลที่มีความรู้ทางกฎหมาย การปกครอง และสังคม มารับใช้ประเทศชาติโดยด่วน จึงได้เสนอร่าง "พระราชบัญญัติมหาวิทยาลัย วิชาธรรมศาสตร์และการเมือง พ.ศ. 2476" ขึ้น เพื่อเปิดสอนในวิชาแขนงดังกล่าว เมื่อพระราชบัญญัติผ่านสภาผู้แทนราษฎรแล้ว จึงได้มีพิธีเปิดมหาวิทยาลัยในวันนี้ โดยมี “ศาสตราจารย์ ดร.ปรีดี พนมยงค์” ได้รับแต่งตั้งเป็น "ผู้ประศาสน์การ” คนแรกของมหาวิทยาลัย
มหาวิทยาลัยแห่งนี้เป็นมหาวิทยาลัยที่เก่าแก่เป็นอันดับ 2 ของประเทศไทย และมีประวัติศาสตร์ผูกพันกับพัฒนาการทางการเมืองของเมืองไทย หลังจากที่คณะรัฐประหารยึดอำนาจการปกครองประเทศในพ.ศ.2490 ชื่อมหาวิทยาลัยจึงได้ถูกตัดคำว่า “การเมือง” ออก เหลือเพียง “มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์”