การเลี้ยงผึ้งโพรงไทย

        น้ำผึ้งที่ได้จากผึ้งที่อยู่ในป่ามีน้อยลง เพราะคนเราตัดไม้ทำลายป่า ทำให้ผึ้งและสัตว์ป่าขาด
ที่อยู่อาศัย นอกจากนั้นคนยังเผาป่า ซึ่งเป็นการเผาทำลายผึ้งด้วย 
เพื่อให้ได้น้ำผึ้งเพียงพอกับความต้องการ คนเราจึงเริ่มเรียนรู้เรื่องผึ้ง และเริ่มลองเลี้ยงผึ้ง
เราเลี้ยงผึ้งเพื่อเก็บน้ำผึ้งไว้ขาย หรือส่งเข้าโรงงานทำลูกกวาด และใช้ทำยาด้วย เช่น ยาแก้ไอ
ยาที่มีรสหวาน ๆ สำหรับเด็ก ส่วนมากจะมีน้ำผึ้งผสมอยู่ ทำให้หอมอร่อย น่ารับประทาน

        การเลี้ยงผึ้ง ไม่เหมือนการเลี้ยงหมาและแมว เพราะผึ้งจะบินไปหาอาหาร หรือน้ำหวานจากดอกไม้กินตามธรรมชาติ และบินกลับรังได้เอง เราไม่อาจสอนผึ้งให้เชื่องเหมือนสัตว์เลี้ยงอื่น ๆ
ไม่อาจสอนผึ้งไม่ให้ต่อยคน ดังนั้น คนเลี้ยงผึ้งจึงต้องระวังตัวเอง ต้องจัดเตรียมรังให้ผึ้งให้เป็น
จำนวนมากๆ เพื่อเก็บน้ำผึ้ง 

นอกจากนี้ เราให้ผึ้งช่วยผสมเกสรให้พืชผลไม้ของเรามีลูกดก เช่น ลำไย เงาะ ลิ้นจี่ ส้ม มะนาว และฟักแฟงแตงโม เป็นต้น

-------------------------------------------------

ประวัติการเลี้ยงผึ้งโพรงในประเทศไทย
        การเลี้ยงผึ้งโพรงในประเทศไทย เชื่อว่า มีมานานนับร้อยปีแล้ว ในระยะแรกๆ คนเลี้ยงผึ้งใช้โพรงไม้ หรือวัสดุที่เป็นโพรง ให้ผึ้งเข้าไปทำรังอยู่ ต่อมาจึงมีการพัฒนาใช้หีบไม้ในการเลี้ยงผึ้งโพรง

        ปัจจุบันมีการเลี้ยงผึ้งโพรงมากที่สุดที่เกาะสมุย และภาคใต้ของประเทศไทย ซึ่งส่วนมาก
นิยมเลี้ยงแบบให้ผึ้งเข้าไปทำรังอยู่ในหีบไม้ตามธรรมชาติ ไม่มีคอนให้ผึ้งเกาะ และเคลื่อนย้ายไม่ได้ แต่การศึกษาของหน่วยวิจัยชีววิทยาของผึ้ง จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย พบว่า สามารถนำผึ้งโพรงมาเลี้ยงในรังมาตรฐาน แบบเดียวกับผึ้งโพรงฝรั่ง โดยใช้แผ่นรังเทียม ให้ผึ้งสร้างรวงรังเกาะอยู่กับคอนไม้ ทำให้เคลื่อนย้าย และสลัดเอาน้ำผึ้งออกจากรวงรังได้ง่าย สามารถเพิ่มจำนวนประชากรผึ้งได้เป็นจำนวนมากอย่างรวดเร็ว การใช้เทคนิคการเพาะผึ้งนางพญา และเปลี่ยนนางพญาใหม่ทุก ๆ
๖ เดือน ช่วยลดอัตราการแยกและหนีรังได้ด้วย

        มีบันทึกใน พ.ศ. ๒๔๘๓ เกี่ยวกับการเลี้ยงผึ้งโพรงฝรั่งครั้งแรก
โดยศาสตราจารย์ศุภชัย วานิชวัฒนา ขณะเป็นอาจารย์ประจำภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ว่ามีการนำผึ้งพันธุ์จากต่างประเทศเข้ามาครั้งแรก เพื่อการศึกษาที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ต่อมาที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ใน พ.ศ. ๒๔๙๖
ศาสตราจารย์ หลวงสมานวนกิจ อดีตอธิการบดีมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ได้สั่งผึ้งจากออสเตรเลียเข้ามา แต่ในระยะแรกแๆ การเลี้ยงผึ้งโพรงฝรั่งไม่ประสบความสำเร็จ เนื่องจากปัญหาศัตรูผึ้ง และ
ผู้เลี้ยงขาดความรู้พื้นฐานทางด้านชีววิทยา และการจัดการผึ้งที่เหมาะสม ดังนั้นการเลี้ยงผึ้งในระดับอุตสาหกรรมจึงไม่เกิดขึ้น จนกระทั่งเมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๕๒๐ บริษัทเอกชนได้สั่งผึ้งโพรงฝรั่งมาจากต่างประเทศเพื่อขยายพันธุ์ผึ้ง และผลิตผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ จากผึ้ง จนสามารถส่งออกไปขายต่างประเทศได้

ชนิดของผึ้งเลี้ยง 
        ผึ้งที่เลี้ยงในประเทศไทยมีอยู่ ๒ ชนิด คือ ผึ้งโพรงไทย และผึ้งโพรงฝรั่ง

ผึ้งโพรงไทย 
        เป็นผึ้งพื้นเมืองของประเทศไทย ซึ่งเลี้ยงโดยเกษตรกรในชนบททั่วไป พบมากในแถบจังหวัดภาคใต้ เช่น ประจวบคีรีขันธ์ ชุมพร และสุราษฎร์ธานี ที่เกาะสมุย นิยมเลี้ยงผึ้งโพรงมากที่สุด
ส่วนใหญ่ใช้วิธีสร้างหีบเลี้ยงง่าย ๆ คอยดักหรือย้ายรังผึ้งจากโพรงไม้ในธรรมชาติลงในหีบเลี้ยง และคอยเวลาเก็บน้ำผึ้งในฤดูดอกไม้บาน ดังนั้นการเลี้ยงผึ้งโพรงไทยจึงเริ่มเลี้ยงได้ง่าย และลงทุนน้อยกว่าผึ้งโพรงฝรั่ง เหมาะสำหรับการเลี้ยงเป็นอาชีพเสริมในระดับครอบครัว หรือเป็นงานอดิเรก
ผึ้งโพรงไทยสามารถผลิตน้ำผึ้งได้ประมาณ ๕-๒๐ กิโลกรัมต่อรังต่อปี

ผึ้งโพรงไทยเป็นผึ้งที่มีขนาดลำตัวยาว ๑๑-๑๒ มิลลิเมตร มีขนาดลำตัวใหญ่กว่าผึ้งมิ้ม แต่เล็กกว่าผึ้งโพรงฝรั่ง มีพฤติกรรมสร้างรังตามโพรงไม้ ภายในหลังคาบ้าน และบริเวณที่มิดชิด ภายในเป็นโพรง มีรูเข้าออกเป็นช่องเล็ก ๆ สร้างรวงรังซ้อนกันหลายชั้น เก็บน้ำผึ้งได้เป็นจำนวนมาก มีนิสัยไม่ดุร้าย สามารถนำมาเลี้ยงได้ แต่ผึ้งโพรงมีพฤติกรรมแยกรังบ่อยครั้ง ถ้าขาดแคลนอาหาร และมีศัตรูรบกวน มักจะทิ้งรังไปเลย อย่างไรก็ตามพบว่า มีวิธีการควบคุมการแยกรัง และทิ้งรังของผึ้งโพรงไทยได้

ผึ้งโพรงฝรั่ง
        เป็นผึ้งที่นำเข้ามาจากต่างประเทศ ปัจจุบันนิยมเลี้ยงกันมากในจังหวัดภาคเหนือคือ พิษณุโลก อุตรดิตถ์ แพร่ น่าน ลำปาง ลำพูน เชียงใหม่ และเชียงราย ผึ้งโพรงฝรั่งมีประชากรผึ้งงานในรังมากกว่าผึ้งโพรงไทยคือ ผึ้งโพรงฝรั่งมีประมาณ ๔๐,๐๐๐ - ๕๐,๐๐๐ ตัวต่อรัง แต่ผึ้งโพรงไทยมีประมาณ ๒๐,๐๐๐ - ๓๐,๐๐๐ ตัวเท่านั้น ดังนั้นผึ้งโพรงฝรั่งจึงสามารถหาน้ำผึ้ง และสะสมน้ำผึ้งได้มากกว่าผึ้งโพรงไทย จึงเป็นที่นิยมเลี้ยง เพื่อการค้าในระดับอุตสาหกรรม ปัจจุบันมีการเลี้ยงผึ้งโพรงฝรั่งกันมากกว่า ๕๐,๐๐๐ รัง ผู้เลี้ยงผึ้งแบ่ง ออกเป็น ๓ กลุ่ม คือ

        ๑) เลี้ยงเป็นงานอดิเรกและอาชีพเสริม ๑-๕๐ รัง 
        ๒) เลี้ยงเป็นการค้าในระดับครอบครัว ๕๐-๒๐๐ รัง 
        ๓) เลี้ยงในระดับอุตสาหกรรมการเกษตร ๒๐๐-๒,๐๐๐ รัง ผึ้งโพรงฝรั่ง สามารถผลิตน้ำผึ้งได้มากถึง ๒๐-๑๐๐ กิโลกรัมต่อรังต่อปี