คลื่นสึนามิ

      ในทะเลมีคลื่นส่วนใหญ่เป็นคลื่นที่เกิดจากลมพัดผ่านเหนือพื้นน้ำทำให้น้ำกระเพื่อมเป็นริ้วเป็นระลอกไปตามแรงลมหากลมไม่แรงคลื่นก็จะมีขนาดเล็ก แต่ถ้าเป็นลมพายุคลื่นจะมีขนาดใหญ่ขึ้นแต่ไม่เป็นอันตรายร้ายแรงมากยังมีคลื่นอีกชนิดหนึ่งที่เกิดจากแผ่นดินไหวใต้ท้องทะล เรียกกันว่า คลื่นสึนามิ คลื่นชนิดนี้เป็นคลื่นขนาดใหญ่มาก เมื่อเกิดขึ้น ณ บริเวณใดแล้วสามารถเคลื่อนตัวไปได้เป็นระยะทางไกล ๆ หลายร้อย หรือหลายพันกิโลเมตรห่างจากจุดเริ่มต้นและมีพลังมหาศาล หากเคลื่อนที่เข้าไปใกล้ชายฝั่งจะเพิ่มความสูงมากขึ้นจนมักเรียกว่า คลื่นยักษ์ มีลักษณะคล้ายกับกำแพงน้ำขนาดใหญ่มหึมาไหลบ่าเข้าไปท่วมบริเวณชายฝั่งทำลายอาคารบ้านเรือนและทุกสิ่งทุกอย่างที่ขวางหน้ารวมทั้งชีวิตและทรัพย์สินของผู้คนด้วย

      ประเทศไทยประสบภัยจากคลื่นสึนามิเป็นครั้งแรก เมื่อวันที่ ๒๖ ธันวาคม พ.ศ ๒๕๔๗ มีผู้เสียชีวิตใน ๖ จังหวัดภาคใต้ ที่อยู่ติดต่อกับทะเลอันดามันประมาณ ๕,๔๐๐ คน บาดเจ็บประมาณ ๘,๕๐๐ คน และสูญหายไปประมาณ ๒,๙๐๐ คน นับเป็นภัยจากธรรมชาติครั้งร้ายแรงมากที่สุดครั้งหนึ่งที่ประเทศไทยเคยได้รับ

      คนไทยรู้จักชื่อ คลื่นสึนามิ กันเป็นอย่างดีนับตั้งแต่เกิดพิบัติภัยครั้งใหญ่จากคลื่นนี้เมื่อวันที่ ๒๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ ก่อนหน้านั้นคำว่า สึนามิ ซึ่งเป็นภาษาญี่ปุ่น แปลว่า คลื่นอ่าวจอดเรือ รู้จักกันเฉพาะในหมู่นักวิชาการเท่านั้น

      คลื่นสึนามิเป็นคลื่นขนาดใหญ่มาก ส่วนใหญ่เกิดจากแผ่นดินไหวรุนแรงที่ใต้ท้องทะเลแรงสั่นสะเทือนจากแผ่นดินไหวทำให้มวลน้ำเกิดการเคลื่อนที่แผ่กระจายออกไปโดยรอบจากจุดศูนย์กลางของแผ่นดินไหว กลายเป็นคลื่นที่มีพลังแรงมากสามารถเคลื่อนที่ไปได้เป็นระยะทางไกล ๆ ภายในระยะเวลาอันรวดเร็ว คลื่นสึนามิจึงแตกต่างจากคลื่นที่เกิดจากลมพัดผ่านเหนือพื้นผิวน้ำเพราะคลื่นที่เกิดจากลมนั้นการเคลื่อนไหวของน้ำมีเฉพาะที่ระดับของพื้นผิวน้ำและเคลื่อนที่ได้ในระยะทางจำกัด ส่วนคลื่นสึนามิเป็นการเคลื่อนไหวของมวลน้ำทั้งหมดตั้งแต่ระดับพื้นผิวน้ำลงไปจนถึงระดับลึก และเคลื่อนที่ไปได้ไกลมาก อย่างเช่นคลื่นสึนามิที่เกิดในทะเลอันดามันครั้งที่แล้วมีจุดเริ่มต้นอยู่ที่ตอนเหนือของเกาะสุมาตราซึ่งอยู่ทางตะวันออกสุดของทะเลอันดามันแต่สามารถเคลื่อนที่ไปได้ไกลจนถึงชายฝั่งตะวันออกของทวีปแอฟริกาในมหาสมุทรอินเดียซึ่งอยู่ห่างจากจุดเริ่มต้นราว ๕,๕๐๐ กิโลเมตร  อาจเปรียบเทียบความแตกต่างระหว่างคลื่นสึนามิกับคลื่นธรรมดาที่เกิดจากลมโดยการทดลองอย่างง่าย ๆ ดังนี้คือ นำอ่างซักผ้าขนาดใหญ่มาใส่น้ำประมาณ ๓ ใน ๔ ของความจุของอ่าง แล้วเปิดพัดลมให้ลมพัดไปที่น้ำ หากลมแรงพอก็จะทำให้น้ำในอ่างเกิดการเคลื่อนไหวเป็นริ้วเล็ก ๆ บนผิวน้ำเคลื่อนที่ไปตามทิศทางลมนี่คือคลื่นที่เกิดจากลม แต่ถ้าเรากระดกก้นอ่างแรง ๆ หลายครั้งติดต่อกันให้น้ำในอ่างกระเพื่อมไปมาการเคลื่อนไหวของน้ำจะเป็นไปทั่วทั้งอ่างและถ้ากระเพื่อมรุนแรงขึ้นบางส่วนของน้ำก็อาจกระฉอกออกนอกขอบอ่างนี่คือคลื่นสึนามิที่เกิดจากแผ่นดินไหวใต้ท้องทะเล

      บริเวณที่มักเกิดคลื่นสึนามิ แต่เดิมคิดว่ามีอยู่เฉพาะในมหาสมุทรแปซิฟิกและได้มีความร่วมมือระหว่างประเทศต่าง ๆ ที่อยู่ติดต่อกับมหาสมุทรนั้น ในการติดตั้งระบบเตือนภัยและการหนีภัยส่วนในทะเลอันดามันถึงแม้จะมีแผ่นดินไหวเกิดขึ้นบ้างก็ตาม แต่ไม่เคยมีปรากฏการณ์คลื่นสึนามิที่รุนแรงประเทศในแถบนี้จึงมิได้มีการเตรียมป้องกันภัยแต่อย่างใด เมื่อเกิดคลื่นสึนามิขึ้นความเสียหายจึงมีมากเป็นพิเศษ

บทเรียนที่ประเทศไทยได้รับจากพิบัติภัยคลื่นสึนามิมีหลายประการ

      ประการแรก เราจะต้องมีความรู้เกี่ยวกับคลื่นสึนามิอย่างแท้จริงว่าเกิดจากอะไรมีลักษณะอย่างไรและทำความเสียหายได้มากน้อยเพียงใด โดยบรรจุไว้เป็นเนื้อหาของวิชาในหลักสูตรของโรงเรียนรวมทั้งเผยแพร่เป็นความรู้ทางด้านสารคดีแก่ประชาชนทั่วไปด้วย
      ประการที่ ๒ จะต้องสร้างระบบเตือนภัยและการหนีภัยให้ประชาชนในท้องถิ่นทราบ เมื่อเกิดมีภัยคลื่นสึนามิขึ้นในส่วนหนึ่งส่วนใดของทะเลอันดามันที่อาจมีผลกระทบมาถึงประเทศไทยจะได้หนีภัยได้ทัน
      และประการที่ ๓ จะต้องเตรียมความพร้อมของหน่วยงานต่าง ๆ ทั้งภาครัฐและภาคเอกชนในการให้ความช่วยเหลือและการบรรเทาสาธารณภัยแก่ประชาชนเมื่อเกิดพิบัติภัยขึ้นแล้ว