แมลงฉลาดกว่าที่คิด

     อวัยวะส่วนที่ซับซ้อนและน่าพิศวงที่สุดในโลกเท่าที่เราศึกษากันอยู่คือ สมองของมนุษย์ แต่นั่นอาจจะเป็นเพราะว่าเราสามารถทำการศึกษาได้อย่างตรงไปตรงมาเพราะเราสื่อสารได้ แต่จริง ๆ แล้วสมองของสัตว์ชนิดอื่นก็น่ามหัศจรรย์เช่นกัน ชาลส์ ดาร์วิน ค้นพบว่าสมองของแมลงก็น่าสนใจไม่ใช่น้อย ด้วยขนาดที่เล็กจิ๋วแต่ความสามารถอันยิ่งใหญ่ ลองนึกสภาพสิ่งมีชีวิตที่เล็กขนาดนี้แต่สามารถหาอาหารจากระยะไกลได้ รวมพลและทำงานเป็นกลุ่มเป็นก้อน

     แต่ใช่ว่าทุกคนจะคิดว่าแมลงมีสมอง หรือคิดว่ามันน่าอัศจรรย์ใจในความสามารถของมัน นักธรรมชาติวิทยาชาวสวีเดนอย่าง คาร์ล ลินเนส เคยคิดว่าแมลงไม่มีสมอง แน่นอนว่าเขาคิดผิด แต่มันก็เป็นข้อสมมติฐานที่ค่อนข้างเข้าเค้าอยู่ เพราะสมองของมันเล็กมาก ๆ เมื่อเทียบกับสมองของเรา แต่หากพิจารณาเป็นสัดส่วนกับขนาดตัวแล้วก็สมเหตุสมผลอยู่ ที่สำคัญคือมันไม่ได้ทำงานเหมือนกับสมองของเรา สมองของสัตว์หลาย ๆ ชนิดก็ไม่ได้ทำงานเหมือนที่สมองของเราทำ อย่างเช่น หมึกยักษ์มีสัดส่วนของสมองค่อนข้างมาก แต่ว่าเซลล์ประสาทและการสั่งการถูกกระจายไปตามส่วนต่าง ๆ เช่น ตา และหนวด ทำให้ร่างกายของมันสามารถทำงานได้อย่างอิสระ สมองไม่ต้องควบคุมทุกส่วนของร่างกายเพื่อทำงานบางสิ่งบางอย่าง มันแค่สั่งให้หนวดจับปลา โดยไม่ต้องบอกหนวดว่าต้องขยับไปทางไหน ไกลแค่ไหน ม้วนอย่างไร เพราะหนวดจะจัดการด้วยตัวของมันเอง เป็นต้น
 

     ตัวอย่างที่น่าสนใจที่แสดงให้เห็นว่าสมองของแมลงนั้นทำงานแตกต่างจากสมองของเราก็คือ แม้ว่าสมองของมันจะอยู่ในหัวเหมือนกับสัตว์อีกหลาย ๆ ชนิด รวมถึงมนุษย์เราด้วย แต่หากมันหัวหลุด หรือสูญเสียหัวของมันไป แมลงอย่างมด หรือแมลงวัน ก็ยังสามารถเดิน บิน ใช้ขาเกาตัว หรือแม้แต่หายใจได้อยู่ ซึ่งแน่นอนว่าสัตว์ชนิดอื่นทำไม่ได้ คนก็เช่นกัน นั่นเป็นเพราะว่าสมองของมนุษย์เราทำงานเหมือนระบบกษัตริย์ คือ สั่งการจากศูนย์กลาง แต่สมองของแมลงทำงานแยกส่วนกันเสมือนรัฐแต่ละรัฐที่ปกครองกันเอง ระบบการทำงานพื้นฐานอย่างเช่นการหายใจ การเดิน หรือแม้แต่การบิน สามารถทำงานได้โดยกลุ่มของเซลล์ประสาทที่เรียกว่า แกงเกลีย (Ganglia) ที่กระจายอยู่ทั่วร่างกาย ซึ่งในจุดนี้คล้ายกับการทำงานของระบบประสาทของหมึกยักษ์ และแม้ว่าการทำงานพื้นฐานของแมลงสามารถทำงานได้โดยเซลล์ประสาทที่กระจายอยู่ทั่วตัวแต่สมองของแมลงก็ยังมีความสำคัญ แมลงมีประสาทรับรู้ผ่านการมองเห็น การดม การสื่อสาร การจับคู่ การระบุและจดจำตำแหน่งของแหล่งอาหารและรัง ซึ่งทั้งหมดนี้จำเป็นต้องมีอวัยวะที่สำคัญ ซึ่งมีขนาดเพียงแค่หัวเข็มเท่านั้น และนั่นคือสมอง ซึ่งมีเซลล์ประสาทไม่ถึงหนึ่งล้านเซลล์ เรียกว่าน้อยมาก ๆ เมื่อเทียบกับ 86 ล้านเซลล์ของมนุษย์

     แม้ว่าการทำงานของสมองแมลงจะต่างกับสมองเรา แต่ก็ยังมีความคล้ายคลึงบางประการเช่น การวางตัวของสมองของทั้งแมลงและคน แบ่งเป็นชั้น ๆ ที่เรียกว่า lobe โดยแต่ละชั้นทำหน้าที่ที่แตกต่างกัน แบ่งกันทำงานอย่างเป็นระบบ การทำงานของระบบการดมกลิ่นของแมลงและมนุษย์ซึ่งไม่ได้มีบรรพบุรุษใกล้กันเลยแม้แต่น้อยกลับมีความคล้ายกันอย่างมาก แมลงใช้หนวดซึ่งมีโครงสร้างเป็นก้านและมีแขนงแยกเพื่อจับเอาโมเลกุลของสารเคมีซึ่งเป็นตัวบ่งบอกกลิ่นจากในอากาศ ซึ่งโครงสร้างหนวดของแมลงมีความคล้ายคลึงกับโครงสร้างและระบบประสาทการดมกลิ่นของมนุษย์ นอกจากนั้นการทำงานของระบบเซลล์ประสาทในสมองเพื่อบ่งบอกกลิ่นต่าง ๆ ที่ได้รับเกิดจากการเปิดและปิดการส่งกระแสประสาทในลำดับที่จำเพาะแต่ละกลิ่น ซึ่งเหมือนกับการทำงานในสมองของแมลงเช่นกัน สมองส่วนหน้าซึ่งติดต่อกับระบบประสาทการมองเห็นของมนุษย์และแมลงก็มีความคล้ายกัน อันที่จริงระบบการมองเห็นของเราคล้ายกันตั้งแต่โครงสร้างของตา เลนส์ตา เซลล์ประสาทรับแสงไปจนถึงการส่งสัญญาณไปยังสมองและการตีความ แม้ว่าแมลงจะมีเลนส์ตาที่มีโครงสร้างเป็นตารางและมีมุมมองที่กว้างกว่าของคนเราก็ตาม แต่เราก็ไม่อาจมองข้ามความเหมือนที่แตกต่างนี้ไปได้
 

     แม้ว่าเราจะมีบรรพบุรุษที่แตกต่างกัน และหากสืบย้อนกลับไปเราอาจมีบรรพบุรุษที่คล้ายกันมากที่สุดเป็นหนอนในยุคกว่า 500 ล้านปีก่อนโน้น แต่เรากลับวิวัฒนาการมาในทิศทางเดียวกัน นักวิทยาศาสตร์มีทฤษฎีที่อธิบายสิ่งที่เกิดขึ้นนี้ว่า Convergent Evolution ซึ่งถูกใช้ในการอธิบายว่าทำไม นก ค้างคาว และแมลง จึงลงเอยด้วยการมีปีกบินได้เหมือนกัน แม้ว่าแต่ละชนิดจะมาจากคนละสปีชี่ส์ที่ไม่ได้ใกล้เคียงกันเลยก็ตาม จึงไม่น่าแปลกใจว่าทำไมยังมีสัตว์ที่อยู่บนโลกอีกหลายชนิดที่จริง ๆ แล้วฉลาดกว่าที่เรารู้จัก เพียงแต่มันอยู่คนละสภาพแวดล้อมกับที่เราดำรงอยู่ เหมือนที่มีคำกล่าวว่า เราคงไม่อาจตัดสินว่าปลานั้นไม่ฉลาดไปกว่าลิงเพียงเพราะมันปีนต้นไม้ไม่ได้ เพราะมันคนละเรื่องเดียวกัน

เรียบเรียงโดย ทีมงานทรูปลูกปัญญา

ที่มา : https://www.youtube.com/watch?v=OQw3TNRnJ1I
         http://insects.about.com/od/morphology/f/Do-Insects-Have-Brains.htm
         http://www.animalbehavioronline.com/insectbrains.html
         http://insects.about.com/od/morphology/ss/internalanatomy.htm#step2

ภาพประกอบ : ลิขสิทธิ์ถูกต้องจาก Shutterstock
ลิขสิทธิ์ภาพขอสงวนเฉพาะสำหรับใช้งานในสื่อต่าง ๆ ของทรูปลูกปัญญา เท่านั้น
ห้ามไม่ให้นำภาพไปเผยแพร่ผ่านช่องทางอื่นโดยเด็ดขาด