จิตแพทย์ คือแพทย์สาขาหนึ่งที่ดูแลรักษาคนไข้ที่มีความผิดปกติด้านความคิดและจิตใจ ซึ่งมีสาเหตุมาจากความผิดปกติในการทำงานของสมอง (แตกต่างจากจิตวิทยา) โดยจิตแพทย์จะต้องมีความรู้ความเข้าใจด้านร่างกายและสมอง เมื่อทราบถึงความผิดปกติในการทำงานของสมอง จนส่งผลให้คนไข้มีความคิดและพฤติกรรมที่ผิดปกติไป

ลักษณะงาน 

       ถือเป็นหมอสาขานึงเลยที่มีการออกตรวจคนไข้ที่มีอาการทางจิตซึ่งส่งผลต่อพฤติกรรมที่ผิดปกติ โดยผู้ป่วยสามารถไปหาจิตแพทย์ หรือนักจิตวิทยาก็ได้ หากความผิดปกติเกิดขึ้นจากความเครียด ความวิตกกังวล มีเหตุการณ์ใดเกิดขึ้นทำให้ส่งผลต่อสภาวะจิตใจ อาจเป็นเรื่องของจิตวิทยาหรือที่ภาษาอังกฤษเรียกว่า psychology ที่นักจิตวิทยาจะเข้ามาช่วยเยียวยารักษาได้ แต่ในสาขาการแพทย์ที่อาการและพฤติกรรมเหล่านั้น อาจเกิดจากการทำงานผิดปกติของร่างกายอย่างสมอง ก็จะเป็นหน้าที่ต้องจิตแพทย์ที่ต้องทำการรักษา 

ขั้นตอนการทำงาน

1. เน้นการคุยประวัติ พฤติกรรม มานานแค่ไหน มีอะไรเกิดขึ้น เติบโตมาในครอบครัวแบบไหน ไม่ต่างจากแพทย์ทั่วไป ที่ตรวจร่างกาย แต่ของเราเป็นด้านจิตใจ จึงต้องมีการสัมภาษณ์ ซักถามเป็นส่วนใหญ่  (ในบางมุมอาจจะต้องไปสัมภาษณ์ญาติ ในกรณีที่คนไข้ไม่รู้ตัวหรือมีสภาวะเป็นคนวิกลจริต)
2. ทำการประเมินวินิจฉัยว่าโรคแบบนี้เป็นอยู่ในกรณีไหน เช่น เป็นซึมเศร้าหรือไม่ หรือเป็นแค่ปัญหาการปรับตัว หรือถึงขั้นวิกลจริตแล้วหรือยัง มีอาการทางจิต หรือประสานหลอนหรือไม่ คนไข้รู้ตัวไหมว่าสิ่งที่เกิดขึ้นผิดปกติหรือไม่ และเค้าให้ความร่วมมือกับการรักษาแค่ไหน เช่นคนไข้บางรายวิกลจริตเค้าก็ไม่เชื่อคนอื่น ปัจจัยเหล่านี้แพทย์ต้องนำมาคิดพิจารณาถึงแนวทางการรักษาต่อไปด้วย 
3. หากบางคนอาการไม่หนักอาจให้ยา แต่หากบางรายอาการหนัก ไม่มีสติรู้สึกตัว อาจจะต้องทำการบังคับรักษาตัวที่โรงพยาบาลก่อน
4. การรักษาส่วนใหญ่เป็นการให้ยา หรือปรับพฤติกรรมที่เรียกว่าจิตบำบัด ก็อาจจะตกลงกับคนไข้ว่าอยากปรับเปลี่ยนชีวิตยังไง หากเกิดจากวิธีคิด อาจจะชวนคุยเพื่อปรับเปลี่ยนอย่างไรเพื่อให้กลับมามีความสุขอีกครั้ง 
5. โรคทางจิตเวชบางรายถ้าไม่ได้มีปัญหาแค่การปรับตัว แต่เป็นในระดับผิดปกติอย่างไบโพล่าร์ หรือโรคจิตเภท  (schizophrenia) อันนี้เป็นโรคในสมองซึ่งจะมีอาการของโรคนาน บางคนก็เป็นทั้งชีวิต เพราะฉะนั้นคนไข้จะเข้าพบแพทย์เรื่อย ๆ อาจจะเดือน หรือสามเดือน เพื่อให้ได้รับการรักษาอย่างต่อเนื่อง และต้องใช้มนุษยสัมพันธ์กับคนไข้ค่อนข้างมาก  ไม่ใช่แค่สั่งๆ ยา doctor patient relationship เช่นเราจะมีวิธีพูดวิธีคุยยังไงที่ทำให้คนไข้เชื่อถือและรับฟังคำแนะนำของหมอ 

สถานที่ทำงาน

• โรงพยาบาล มีทั้งระดับโรงเรียนแพทย์ รพ.จังหวัด รพ.อำเภอ รวมทั้งโรงพยาบาลสังกัดกรมสุขภาพจิต คล้ายๆ กับเฉพาะทางจิตเวชโดยตรงศรีธัญญา สมเด็จเจ้าพระยา จิตเวชเอกชนแห่งเดียวในประเทศไทย
• คลินิกจิตแพทย์ส่วนตัว

ผู้ที่ต้องทำงานด้วย

• นักจิตวิทยา

• นักสังคมสงเคราะห์ 

• พยาบาลทั่วไปและพยาบาลเฉพาะทาง

• แพทย์สาขาอื่น ๆ อายุรกรรมประสาท อาจส่งผู้ป่วยสมองเสื่อมมา

• นักกิจกรรมบำบัด  ซึ่งช่วยคิดออกแบบรูปแบบกิจกรรมต่างๆ เพื่อช่วยทำการรักษา 

ทางเลือกอาชีพ 

• นักจิตวิทยา 
• นักจิตบำบัด 

ตำแหน่งและเส้นทางการเติบโต

       ความก้าวหน้าจะคล้ายคลึงกับแพทย์สาขาอื่น ๆ หากทำงานในระบบราชการ คือเป็นแพทย์ในโรงพยาบาลกของรัฐ จะเติบโตก้าวหน้าตามขั้นของระบบ มีเงินประจำตำแหน่ง หรือบางท่านอาจเติบโตไปในสายงานด้านบริหาร เช่น เป็น ผู้อำนวยการ รองผู้อำนวยการ หรือหากทำงานในด้านวิชาการที่เป็นอาจารย์หมอด้วย จะได้ตำแหน่งเป็นผู้ช่วยศาสตราจารย์ รองศาสตราจารย์และศาสตราจารย์ตามลำดับ แต่สามารถเข้าทำงานเป็นจิตแพทย์ในภาคเอกชนได้ โดยเติบโตตามระบบขององค์กรนั้น ๆ หรืออาจเปิดคลินิกส่วนตัว โดยรายได้ขึ้นอยู่กับผลประกอบการ 

รายได้

       เป็นสาขาที่หากเปรียบเทียบกับแพทย์สาขาอื่น ๆ อย่างศัลยแพทย์ที่มีค่าหัตถการในการรักษาแล้วล่ะก็ จะถือว่ามีรายได้ที่น้อยกว่า เป็นแพทย์สาขาที่ไม่ได้ทำเงินเท่าสาขาอื่น ๆ หากทำงานในโรงพยาบาลรัฐ เริ่มต้นที่ 50,000 บาทขึ้นไป ส่วนโรงพยาบาลเอกชน เริ่มต้นที่ 120,000 - 300,000 บาท  โดยไม่รวมผลตอบแทนในที่เป็นค่ารักษาพยาบาล เงินสะสม เงินช่วยเหลือสวัสดิการในรูปต่าง ๆ 

การแข่งขันและความต้องการของตลาด

       จิตแพทย์เป็นหนึ่งในสาขาที่ยังขาดแคลนอยู่มากในยุคปัจจุบัน แต่หากต่อไปในอนาคต มี AI เข้ามาแทนที่ อาชีพจิตแพทย์ก็จะเป็นอาชีพที่ยังคงอยู่ต่อไปได้ เนื่องจากเป็นอาชีพที่ต้องใช้ความเข้าใจความเป็นมนุษย์ที่เข้าใจและรักษาเพื่อนมนุษย์ด้วยกันเท่านั้น ไม่สามารถที่หุ่นยนต์จะเข้ามาแทนที่ได้ 

• ได้เข้าใจสัจธรรมของความทุกข์และความสุขของมนุษย์ธรรมว่ามีความเป็นไปอย่างไร หรือเรียกได้ว่าเข้าใจสัจธรรมของชีวิตมนุษย์
• ได้พัฒนาจิตใจของตัวเอง 
• ได้ช่วยให้ผู้คนกลับมามีความสุขและเห็นคุณค่าในตัวเองอีกครั้ง 

• ต้องเตรียมพร้อมที่จะร่วมทุกข์ ร่วมสุขไปกับคนไข้ ปรับใจตนเองให้พร้อมรับเรื่องเศร้าให้ได้ โดยไม่บั่นทอนสุขภาพใจตัวเองไปด้วย

• มีความเข้าใจมนุษย์ มีความเห็นอกเห็นใจว่า คนเราธรรมดาทำเรื่องผิดพบลาได้ เข้าอกเข้าใจ ไม่ตัดสินคนอื่น
• มีความยืดหยุ่นสูง ในการคุยและทำความเข้าใจเพื่อรักษาผู้ป่วย
• มีทัศนคติที่ดี มุ่งมั่นได้ แต่อย่ายึดมั่นถือมั่น 
• ละเอียดรอบคอบและช่างสังเกต

• ทักษะการสื่อสาร โดยเน้นในการเป็นผู้ฟังที่ดีมากกว่า บางครั้งการพูดปลอบใจเก่ง อาจไม่ใช่ช่วยแก้ปัญหาให้คนไข้ได้ทุกราย 
• ทักษะการคิดวิเคราะห์ เป็นพื้นฐานที่แพทย์ทุกสาขาต้องมีในการวิเคราะห์สาเหตุของผู้ป่วย 
• ทักษะภาษาอังกฤษ ป็นพื้นฐานที่แพทย์ทุกสาขาต้องมี เพราะส่วนใหญ่จะต้องใช้ภาษาอังกฤษในการทำงานเอกสาร อ่านหนังสือ หรือศึกษาค้นคว้าเคสเพิ่มเติม
• ทักษะการแก้ปัญหา ช่วยให้รับมือกับเหตุการณ์ต่าง ๆ หรือปัญหาที่ไม่คาดคิดในการทำงานได้

• เรียนแพทยศาสตร์ 6 ปี  ก่อน โดยในระหว่างการเรียนจะมีิวิชาด้านจิตเวชรวมอยู่ด้วย 
• เรียนเฉพาะทางจิตเวช อีก 3 ปี จะเรียกว่า "จิตเวชทั่วไป" และหากต้องการต่อเฉพาะทางสาขาด้านอื่น ๆ อีก เช่น ด้านวัยรุ่นและเด็ก ตามปกติแล้วต้องเรียนเพิ่มอีก 2 ปี (แพทย์ทั่วไป 6 ปี + เฉพาะทางจิตเวช 3 ปี + วัยรุ่นและเด็ก 2 ปี) แต่เนื่องจากปัจจุบันจิตแพทย์ขาดแคลน ทางราชวิทยาลัยจึงให้สามารถเรียนลัดได้ โดยการเรียนเฉพาะทางด้านวัยรุ่นและเด็ก 4 ปีได้เลย คือ แพทย์ทั่วไป 6 ปี และเรียนเฉพาะทางวัยรุ่นและเด็ก 4 ปี) 

  

   

Hard Skills 

• เตรียมตัวให้พร้อมสำหรับการสอบเข้าแพทย์ให้ได้ก่อน ในทุก ๆ วิชาที่จำเป็น ยังไม่ต้องรีบร้อนเรื่องแพทย์เฉพาะทาง เพราะ วิชาพื้นฐานสำหรับการสอบเรียนแพทย์ต่าง ๆ ถือว่าจำเป็นและสำคัญมาก 

Soft Skills 

• หัดสังเกต และเป็นผู้ฟังที่ดี ทำความเข้าใจผู้อื่นเมื่อใครต่อใครมาเล่าความทุกข์ให้ฟัง เพื่อทำความใจอารมณ์ความรู้ของผู้อื่น

กิจกรรมต่าง ๆ 

• ราชวิทยาลัยจิตแพทย์แห่งประเทศไทยมีข่าวสารสำหรับวงการให้สามารถหาความรู้เพิ่มเติมได้ 

• ติดตามภาพยนตร์หรือซีรีย์เกี่ยวกับจิตแพทย์ที่น่าสนใจเพื่อสร้างแรงบันดาลใจ >> รวมภาพยนตร์และซีรีย์ที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับอาชีพจิตแพทย์

วิชาที่เรียน 

       ในช่วง 6 ปี ของการเรียนแพทย์ทั่วไป จะมีวิชาด้านจิตเวชด้วย โดนในช่วง 3 ปีแรก นักเรียนแพทย์จะเรียนเรื่องจิตวิทยาทั่วไป ว่าคนเราจิตใจทำงานยังไง อะไรเรียกว่าปกติหรือผิดปกติ ต่อมาในช่วง 3 ปีหลัง จะได้เขอเคสคนไข้จริง และต้องเรียนรู้เพื่อทำความเข้าใจว่า เกิดจากความผิดปกติของสมองส่วนไหนและต้องรักษาอย่างไร บางสถาบันมีวอร์ดคนไข้จิตเวชก็จะส่งนักศึกษาแพทย์ไปดู บางที่ก็จะส่งไปดูงานที่กรมสุขภาพจิต สมเด็จเจ้าพระยา หรือละแวกใกล้เคียงในจังหวัดนั้น ๆ 

       เพราะฉะนั้นแพทย์ทั่วไปที่จบการศึกษา 6 ปีมาแล้ว ต้องดูแลโรคทางจิตเวชขั้นพื้นฐานได้ คนไข้กลุ้มใจ นอนไม่หลับ ซึมเศร้าหรืออาละวาด ก็ต้องรู้พื้นฐานว่า จะต้องรักษาเบื้องต้นอย่างไร ก่อนที่จะส่งมาพบจิตแพทย์เฉพาะทาง 

       หลังจากนั้นจึงเรียนต่อเฉพาะทางอีก 3 ปี โดยวิชาที่เรียนที่หลากหลาย เช่น การทำงานของสมองอย่างละเอียด ทฤษฎีทางจิตพื้นฐาน จิตวิทยาพัฒนาการ จิตบำบัดและการให้คำปรึกษา จิตเวชชุมชน 

เคล็ดลับการเรียน

      นอกจากพื้นฐานความรู้ด้านสมองแล้ว ต้องพยายามเข้าใจทำความเข้าใจจิตใจมนุษย์ เรื่องอารมณ์ความรู้สึก เพื่อให้เขาสามารถกลับมามีความสุขได้อีกครั้ง

• นักจิตวิทยา
• นักกิจกรรมบำบัด 

       ขอขอบพระคุณ ผศ.นพ. ภุชงค์ เหล่ารุจิสวัสดิ์ ภาควิชาจิตเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ผู้ให้สัมภาษณ์และเอื้อเฟื้อข้อมูล