เรื่อง ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก ตอนกัณฑ์มัทรี
ผู้แต่ง เจ้าพระยาพระคลัง (หน)
เนื้อเรื่อง
ในคืนก่อนรุ่งเช้าที่พระนางมัทรีจะเสด็จออกจากอาศรมเข้าป่าไปเก็บผลไม้เป็นอาหารของ
พระเวสสันดร และพระกุมารทั้งสอง พระนางทรงฝันร้าย และทูลขอให้พระเวสสันดรทำนายฝันให้
แม้พระเวสสันดรจะทรงเสกลบเกลื่อน และไม่ทำนายฝัน แต่พระนางก็ยังไม่สบายพระทัย ก่อนเข้าป่าพระนางทรงฝากพระโอรส และพระธิดาแก่พระเวสสันดรให้ช่วยดูแลให้ดี หลังจากพระเวสสันดร
ประทานพระชาลี และพระกัณหาให้แก่ชูชกไปแล้ว บรรดาเทพยดาทั้งหลายต่างก็ปริวิตกกว่า
พระนางจะทรงทุกข์โศก หากกลับออกจากป่าเร็ว และทราบเรื่องก็คงจะทรงติดตามไปทวงพระกุมารทั้งสองคืนจากชูชก อันจะเป็นเหตุให้พระเวสสันดรทรงบำเพ็ญทานบารมีไม่สำเร็จ พระอินทร์
จึงสั่งเทพบริวาร ๓ องค์ให้แปลงกายเป็นพญาไกรสรราชสีห์ พญาเสือโคร่ง และพญาเสือเหลือง
ไปสกัดกั้นพระนางมัทรีไว้ไม่ให้กลับไปยังอาศรมได้ ต่อเมื่อเวลาล่วงเลยไปแล้วจึงหลีกทางให้พระนางเสด็จกลับอาศรม
ฝ่ายพระนางมัทรี เมื่อเสด็จเข้าป่าก็ทรงพบว่าธรรมชาติผิดปกติไปจากที่เคยพบเห็นที่ที่เคยมีผลไม้กลับกลายเป็นมีดอกไม้ ที่ที่เคยมีดอกไม้กลับกลายเป็นมีผลไม้ ทั้งท้องฟ้าก็มืดมิดมัวมน เห็น
ขอบฟ้าแดงเป็นสีเลือด ทำให้พระนางประหวั่นพรั่นพระทัย ยิ่งไม้คานพลัดตกจากบ่า และขอเกี่ยวผลไม้เลื่อนหลุดจากมืออย่างที่ไม่เคยเป็นมาก่อนก็ยิ่งไม่สบายพระทัย พระนางทรงเก็บผลไม้ใส่กระเช้าเพื่อจะได้รีบกลับอาศรม แต่ระหว่างทางกลับพบสัตว์ป่าทั้งสาม พระนางได้อ้อนวอนขอทางจากสัตว์ป่านั้นเป็นเวลานาน ต่อเมื่อพระจันทร์ขึ้นแล้ว สัตว์ทั้งสามจึงเปิดทางให้ตามคำขอ พระนางทรงวิ่งกลับอาศรม ก็ไม่พบพระกุมารทั้งสองที่เคยออกมาต้อนรับเป็นประจำ ทำให้พระนางหวาดหวั่นพระทัยยิ่งนัก เมื่อทูลถามพระเวสสันดร พระองค์ก็ไม่ยอมตรัสด้วย พระนางกลัดกลุ้มพระทัย และทรงร้องไห้คร่ำครวญ พระเวสสันดรทรงเห็นพระนางเศร้าโศกเป็นอันมาก จึงหาวิธีตัดความทุกข์โศกด้วยการแกล้งกล่าวหาพระนางว่าคิดนอกใจไปคบชายอื่น จึงได้กลับมาถึงอาศรมในเวลากลางคืน พระนางมัทรีทรงคร่ำครวญหาลูกด้วยความวิปโยคจนสิ้นสติไป เมื่อฟื้นขึ้น และพระเวสสันดรตรัสเล่าความจริงว่าได้ประทานพระกุมารทั้งสองให้แก่ชูชกไปแล้ว พระนางจึงทรงค่อยหายโศกเศร้า และอนุโมทนาในการบำเพ็ญทานบารมีของพระเวสสันดร
