มีวัยรุ่นหลายคนที่กำลังเผชิญกับโรคซึมเศร้า แต่อีกหลายคนก็ยังไม่ชัวร์ว่าตัวเองเข้าข่ายหรือเปล่า หรือว่าแค่เบื่อ ๆ เซ็ง ๆ ตามประสาวัยรุ่น เพราะเราไม่อยากให้มองข้ามจุดเล็ก ๆ อย่างเรื่องของสุขภาพจิตใจ เราจึงอยากชวนวัยรุ่นมาสังเกตใจตัวเอง พร้อมเรียนรู้วิธีดูแลใจไม่ให้ป่วยและมีภูมิคุ้มกันที่ดี

ทำไมวัยรุ่นถึงซึมเศร้า ?

หนึ่งในปัจจัยสำคัญที่ทำให้วัยรุ่นเกิดภาวะซึมเศร้าคือเหตุการณ์ที่ก่อให้เกิดความเครียด และนี่คือ 5 ปัจจัยที่กระตุ้นให้วัยรุ่นเกิดภาวะซึมเศร้าได้

1. ครอบครัว
มีความสัมพันธ์ที่ไม่ราบรื่นกับครอบครัว ซึ่งเป็นที่พึ่งทางใจหลัก อาจทำให้รู้สึกโดดเดี่ยวได้

2. การเรียน
ปัญหาจากการเรียน สอบไม่ผ่าน ทำไม่ได้อย่างที่หวัง เมื่อรับมือกับมันไม่ได้ก็จะทำให้เครียดและมีโอกาสที่จะเสียศูนย์

3. ความรัก
อกหัก ผิดหวังในความรัก ทะเลาะหรือเลิกกับแฟน เป็นสาเหตุของโรคซึมเศร้าได้

4. เพื่อน
การถูกเพื่อนแกล้ง ทะเลาะกับเพื่อน เข้ากับเพื่อนไม่ได้ เป็นสาเหตุให้เครียด อยากเก็บตัว แยกตัวจากสังคม

5. ถูกล่วงละเมิดทางเพศ
เช่น การถูกข่มขืน หรือถูกลวนลามทางเพศ อาจทำให้มองตัวเองในแง่ลบ สิ้นหวัง รู้สึกไร้ค่า

“นอกจากนี้ คนที่เกิดในครอบครัวที่มีประวัติเป็นโรคซึมเศร้า เป็นคนอ่อนไหวง่าย
มองโลกในแง่ลบเนื่องจากประสบการณ์ชีวิตน้อย
มีสารเคมีในสมองอย่างซีโรโทนินและนอร์เอพิเนฟรินที่ไม่สมดุล
ก็เป็นสาเหตุให้เสี่ยงเป็นโรคซึมเศร้าได้”

รู้ให้ทัน..อาการซึมเศร้าในวัยรุ่น

ภาวะซึมเศร้าในวัยรุ่นอาจไม่ได้แสดงออกมาเหมือนผู้ใหญ่ แทนที่จะเศร้าจนผิดสังเกต แต่วัยรุ่นจะแสดงอาการออกมาเป็น ความเกเร เบื่อ เซ็ง สร้างความทุกข์ให้ตัวเองและคนอื่น เพราะรู้สึกไม่มีความสุขมานานกว่า 2 สัปดาห์

ระยะเริ่มต้น - ไม่เป็นตัวเองอย่างที่เคย

• โมโหร้าย หงุดหงิด ก้าวร้าว เอาแต่ใจ ใครพูดอะไรก็ไม่ถูกหู ไม่ถูกใจ ขวางหูขวางตาไปหมด

• กล้าทำอะไรที่เสี่ยง เข้าหาอบายมุข ดื่มเหล้า สูบบุหรี่ มีเพศสัมพันธ์ หนีออกจากบ้าน ไม่เชื่อฟัง หัวร้อนใจร้อน

• ไม่สนใจเรียน ไม่อยากไปเรียน หนีเรียน รู้สึกไม่มีแรง ไม่อยากลุกไปทำอะไรเลย รวมถึงการเรียนตกฮวบ

ระยะอาการกำเริบ - ไม่มีความสุข

• ดูไม่มีความสุข นอนไม่หลับหรือนอนมากไป ไม่รู้สึกสนุกในชีวิต สิ่งที่เคยทำแล้วเพลินก็ไม่เพลินจิตใจ ร้องไห้

• ไม่สามารถทำสิ่งที่เคยทำได้ ทั้งเรียนและทำงาน ไม่มีสมาธิ ทำผิด ๆ ถูก ๆ จำสิ่งที่ทำประจำไม่ได้

• น้ำหนักผิดปกติ น้ำหนักเปลี่ยนแปลงไปมากภายใน 1 เดือน ทานเยอะหรือไม่ทานเลย ปวดท้อง ปวดหัว

ระยะอันตราย - ทำร้ายตัวเอง

• เริ่มแยกข้าวของ อะไรควรเอาไปบริจาคหรือจะให้ใคร เก็บของเรียบร้อยจากที่ไม่เคยทำเลย

• สั่งเสียแบบไม่รู้ตัว พูดจาสั่งเสีย เช่น ฝากดูแม่ด้วยนะ ฝากเลี้ยงแมวด้วย เป็นต้น เตรียมพร้อมที่จะจากไป

• คิดเรื่องการตาย เริ่มพูดว่าอยากตายด้วยวิธีไหน บ่นว่าไม่อยากมีชีวิตอยู่ มีอุปกรณ์ (มีด ปืน) ให้รีบพบจิตแพทย์โดยด่วน

ป้องกันตัวเองจากโรคซึมเศร้า

• เมื่อรู้สึกหนักใจให้พบจิตแพทย์
ไม่ต้องอายที่จะนัดพบจิตแพทย์แผนกจิตเวช เมื่อรู้สึกว่าใจไม่สดใสนานเกิน 2 สัปดาห์ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องเรียน อกหัก มีปัญหากับเพื่อน ครอบครัว ถึงจะเป็นเรื่องเล็กน้อย แต่ความทุกข์คือเรื่องใหญ่ทั้งนั้น
 

• มีเซฟตี้แพลนไว้ตอนที่ใจไม่สบาย
มีแผนรับมือกับความรู้สึกต่าง ๆ เช่น เมื่อรู้สึกว่าเศร้าให้โทรหาแม่ เมื่อฟุ้งซ่านให้ออกไปเดินเล่น อะไรควรทำ-ไม่ควรทำเมื่อรู้สึกเศร้า เพราะถ้ารอให้คิดได้ตอนที่เศร้าอาจจะคิดไม่ทัน ควรมีเเผนไว้
 

• ไม่เล่นโซเชียลเมื่อใจเศร้า
เวลาเหงา เศร้า แล้วยิ่งเล่นโซเชียล เราก็ยิ่งจะโดดเดี่ยวมากขึ้น เพราะโซเชียลมักทำให้เรารู้สึกด้อยกว่าคนอื่น ควรออกไปเดินเล่น หาอะไรอร่อย ๆ ทานกับเพื่อน จำไว้ว่าโซเชียลเป็นมลพิษจิตใจถ้าใช้ไม่ระวัง
 

• นอนให้จิตใจแจ่มใส
อย่าอดนอนหรือนอนนานเกินไป การนอนที่ไม่มีคุณภาพจะทำให้ฮอร์โมนในร่างกายที่ผลิตสารแห่งความสุขแปรปรวน ลดต่ำลง ทำให้เราเครียดง่าย ไม่มีชีวิตชีวา ควรนอนให้ได้ 7-9 ชั่วโมงต่อวัน แล้วจิตใจเราจะแจ่มใส

แหล่งข้อมูล

- โรคซึมเศร้าโดยละเอียด. สืบค้นเมื่อวันที่ 26 มิ.ย. 2562 จาก https://med.mahidol.ac.th

- โลกไม่สดใส จิตใจหดหู่. สืบค้นเมื่อวันที่ 26 มิ.ย. 2562 จาก www.doctor.or.th

- วัยรุ่นแค่เซ็ง หรือซึมเศร้า. สืบค้นเมื่อวันที่ 26 มิ.ย. 2562 จาก www.thaipediatrics.org

- 8 Tips for Living With Depression. สืบค้นเมื่อวันที่ 28 มิ.ย. 2562 จาก www.verywellmind.com

- คู่มือปฏิบัติ การดูแลวัยรุ่นที่มีภาวะซึมเศร้า. สืบค้นเมื่อวันที่ 28 มิ.ย. 2562 จาก www.smartteen.net

- IS YOUR FRIEND GOING THROUGH A TOUGH TIME? สืบค้นเมื่อวันที่ 4 ก.ค. 2562 จาก https://seizetheawkward.org

- ลักษณะเหตุการณ์ความเครียดที่เป็นปัจจัยก่อให้เกิดภาวะซึมเศร้าครั้งแรกในวัยรุ่น. สืบค้นเมื่อวันที่ 5 ส.ค. 2562 จาก https://www.tci-thaijo.org

เรื่อง : วัลญา นิ่มนวลศรี
ภาพประกอบ : จิรายุ ขุนวิลัย