www.trueplookpanya.com
คลังความรู้
แนะแนว
ข่าวรับตรง
ธรรมะ




คลังความรู้ > ศาสนา ศีลธรรม จริยธรรม > ม.2

หลักการเรื่องโยนิโสมนสิการ
ทีมงานทรูปลูกปัญญา | 2021-02-09 20:09:10

หากยึดความหมายตามพจนานุกรมพุทธศาสตร์ “โยนิโสมนสิการ” ก็คือ การ “วิเคราะห์” หรือคิดแยกแยะโดยปัญญา เป็นการทำในใจโดยแยบคาย ด้วยการคิดหาความสัมพันธ์ของหลักการเรื่องเหตุและผล หรือการเกิดขึ้นอย่างสัมพันธ์กันของสรรพสิ่งต่างๆ การคิดแบบโยนิโสมนสิการ ยังเป็นรากฐานที่สำคัญของคุณธรรม เรียกว่า “วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม” หรือ วิธีคิดแบบเร้ากุศล เป็นวิธีคิดในแนวสกัดกั้น หรือบรรเทา และขัดเกลาตัณหา

ภาพ : shutterstock.com


ในพจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลศัพท์ ของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ. ปยุตฺโต) ท่านได้กล่าวถึงความหมายของหลักการเรื่อง โยนิโสมนสิการ ว่า

 

“โยนิโสมนสิการ การทำในใจโดยแยบคาย, กระทำไว้ในใจโดยอุบายอันแยบคาย การพิจารณาโดยแยบคาย คือพิจารณาเพื่อเข้าถึงความจริง โดยสืบค้นหาเหตุผลไปตามลำดับจนถึงต้นเหตุ แยกแยะองค์ประกอบ จนมองเห็นตัวสภาวะ และความสัมพันธ์แห่งเหตุปัจจัย หรือตริตรองให้รู้จักสิ่งที่ดีที่ชั่ว ยังกุศลธรรมให้เกิดขึ้นโดยอุบายที่ชอบ ซึ่งจะมิให้เกิดอวิชชาและตัณหา”

การคิดแยกแยะจนเข้าถึงความหมายที่แท้จริงของสภาวะแห่งธรรม ย่อมเห็นว่าโดยธรรมชาตินั้น จิตเป็นภาวะที่บริสุทธ์ปราศจากความหมองมัว ดังนั้น กิเลส หรือความรู้สึกนึกคิดต่างๆ ที่เกิดขึ้นนั้น จึงเป็นเพียงปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเนื่องด้วยภาวะปัจจัยทั้งหลาย เมื่อปัจจัยเหล่านี้เปลี่ยนแปลงไป ความคิดหรือการปรุงแต่งต่างๆ นั้น ก็จะเปลี่ยนแปลงไปด้วย

ปรากฏการณ์นี้จึงแสดงถึงความเป็นของ “ว่าง” คือ “ปราศจากแก่นสาร หรือตัวตนที่เที่ยงแท้” เมื่อเข้าใจถึงความจริงข้อนี้แล้ว เราจะพบว่าธรรมชาติเดิมแท้ของเรานั้น เป็นสิ่งที่สะอาด การมุ่งกลับสู่ธรรมชาติที่แท้นั้น จึงเป็นสิ่งที่มนุษย์พึงปฏิบัติ

การคิดกระตุ้นเร้าในลักษณะดังกล่าว สามารถมองได้ว่า เป็นอุบายธรรมที่สำคัญในการก่อให้เกิดกำลังใจ ในการขจัด หรือต่อต้านการเกิดขึ้นของกิเลสตัณหา เพื่อการปรากฏขึ้นของธรรมชาติเดิมแท้ของมนุษย์

โยนิโสมนสิการจึงจัดได้ว่า เป็นหลักปฏิบัติสำคัญที่จะสร้างสัมมาทิฐิ ช่วยให้สามารถตั้งต้น และดำเนินไปในทางที่ดีงามได้ต่อไป

 

เรียบเรียงโดย : ถาปกรณ์ กำเนิดศิริ