ประเทศไทยแม้ไม่ใช่อู่อารยธรรมเก่าแก่ของโลก แต่ก็มีประวัติความเป็นมายาวนาน ในปัจจุบันนี้คือ กรุงรัตนโกสินทร์ หากนับย้อนขึ้นไปก็คือ กรุงธนบุรี กรุงศรีอยุธยา และกรุงสุโขทัย ซึ่งมีความเป็นมากว่า 700 ปี แต่ก่อนหน้านั้น ในเขตแดนที่เป็นประเทศไทยในปัจจุบัน ก็เป็นที่ตั้งของอาณาจักรก่อนสมัยสุโขทัยหลายอาณาจักร ซึ่งล้วนผ่านช่วงเวลาแห่งความเจริญรุ่งเรืองและล่มสลายลงไปตามกาลเวลา บางอาณาจักรก็เจริญรุ่งเรืองอยู่ในแถบภาคเหนือ บางอาณาจักรก็ครอบครองดินแดนในแถบภาคใต้ บางอาณาจักรก็ตั้งอยู่ในแถบภาคกลางของไทยในปัจจุบัน อาณาจักรต่างๆ เหล่านั้นก็เช่น ทวารวดี ละโว้ หริภุญชัย ตามพรลิงค์ และศรีวิชัย เป็นต้น

ความเป็นมาของชนชาติไทยเป็นสิ่งที่คนไทยควรศึกษา เพื่อให้ทราบถึงรากเหง้าของตนเอง ในปัจจุบันมีการค้นพบแหล่งโบราณคดีหลายแห่งในดินแดนไทย เช่น แหล่งโบราณคดีบ้านเก่า จังหวัดกาญจนบุรี แหล่งโบราณคดีบ้านเชียง หนองหาน จังหวัดอุดรธานี และแหล่งโบราณคดีพงตึก ท่ามะกา จังหวัดกาญจนบุรี ซึ่งแสดงให้เห็นว่าดินแดนแถบนี้เคยมีชุมชนมนุษย์มาอยู่อาศัยตั้งรกรากกันตั้งแต่ยุคหินมาแล้ว แต่อย่างไรก็ตาม เท่าที่มีหลักฐานทางประวัติศาสตร์ยืนยัน พบว่าอาณาเขตของประเทศไทยเมื่อในสมัยประวัติศาสตร์นั้น เคยเป็นที่ตั้งของอาณาจักรโบราณต่างๆ ดังนี้

อาณาจักรทวารวดี

ตั้งอยู่ในบริเวณภาคกลางของประเทศไทยในปัจจุบัน หรือบริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา เมืองหลวงอาจอยู่ที่นครปฐม หรือสุพรรณบุรี ยังไม่เป็นที่แน่ชัด พบเหรียญเงินจารึกด้วยภาษาสันสกฤตที่นครปฐม สุพรรณบุรี และสิงห์บุรี มีข้อความว่า “ศรีทวารวดีศวรปุณยะ” ซึ่งแปลได้ว่า “บุญกุศลของผู้เป็นเจ้าแห่งศรีทวารวดี” ศิลปกรรมที่พบได้แก่ ธรรมจักรและกวางหมอบ พระพิมพ์

อาณาจักรละโว้

ตั้งอยู่ในเขตจังหวัดลพบุรีในปัจจุบัน ละโว้รับอิทธิพลทางวัฒนธรรมจากอาณาจักรเขมร ศิลปกรรมที่พบได้แก่ รูปปั้นพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร พระพุทธรูปนาคปรก พระปรางค์สามยอด

อาณาจักรหริภุญชัย

ศูนย์กลางอยู่ที่เมืองลำพูน คำว่า “หริ” หมายถึง “พระวิษณุ” ในตำนานจามเทวีวงศ์ ได้กล่าวถึงการสร้างเมืองหริภุญชัยว่า มีการเชิญพระนางจามเทวี ธิดากษัตริย์มอญจากเมืองละโว้ให้มาครองเมือง ต่อมาพระนางได้สร้างเขลางค์นครขึ้นมาอีกเมืองหนึ่ง ปัจจุบันคือ ลำปาง ศิลปกรรมที่พบได้แก่ เจดีย์กู่กุด พระธาตุหริภุญชัย พระพิมพ์ดินเผา

อาณาจักรตามพรลิงค์

ตั้งอยู่บริเวณภาคใต้ของไทย หรือบริเวณคาบสมุทรมลายูในปัจจุบัน คำว่า “ลิงค์” คือ “ลึงค์” หรืออวัยวะเพศ “ตามพ” คือทองแดง สันนิษฐานว่าหมายถึง “ศิวลึงค์” สัญลักษณ์แทนพระศิวะตามคติพราหมณ์ไศวะนิกาย ภายหลังเปลี่ยนมานับถือพุทธศาสนา ตามจดหมายเหตุของจีนเรียกแคว้นนี้ว่า ตันเหมยหลิง ศิลปกรรมที่พบได้แก่ เทวรูปพระนารายณ์ ศิวลึงค์

อาณาจักรศรีวิชัย

ตั้งอยู่บริเวณภาคใต้ของไทยในปัจจุบัน ปรากฏชื่อในบันทึกของหลวงจีนอี้จิงว่า ชิลิโฟชิ (Shih-Li-Fo-Shih) ปัจจุบันคือ เมืองไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี ศิลปกรรมที่พบได้แก่ พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร พระบรมธาตุไชยา สถูปเจดีย์ทรงกลม

เรียบเรียงโดย : ถาปกรณ์ กำเนิดศิริ