การวิเคราะห์ วิจารณ์ จะต้องแยกแยะเนื้อหาให้เข้าใจในส่วนต่างๆ แล้วจึงอธิบายเหตุผลประกอบการแสดงความคิดเห็น เพื่อนำไปสู่ข้อสรุปความคิดเห็นที่คล้อยตาม การพูดวิเคราะห์และวิจารณ์เรื่องที่ฟังและดูอย่างมีเหตุผล จะเกิดประโยชน์ทั้งต่อผู้พูดและผู้ฟังให้สามารถนำข้อคิดมาประยุกต์ใช้ในการดำเนินชีวิต

การวิเคราะห์ คือ การแยกแยะสิ่งที่จะพิจารณาออกเป็นส่วนย่อยที่มีความสัมพันธ์กัน เพื่อทำความเข้าใจ แต่ละส่วนให้แจ่มแจ้ง รวมทั้งการสืบค้นความสัมพันธ์ของส่วนต่างๆ เพื่อดูว่าส่วนประกอบปลีกย่อยนั้นสามารถเข้ากันได้หรือไม่ สัมพันธ์เกี่ยวเนื่องกันอย่างไร ซึ่งจะช่วยให้เกิดความเข้าใจต่อสิ่งหนึ่งสิ่งใดอย่างแท้จริง

การวิจารณ์ คือ การให้คำตัดสินสิ่งที่เป็นศิลปกรรม หรือวรรณกรรม เป็นต้น โดยผู้มีความรู้ควรเชื่อถือได้ว่ามีค่าความงามความไพเราะดีอย่างไร หรือมีข้อขาดตกบกพร่องอย่างไรบ้าง เช่น เขาวิจารณ์ว่า หนังสือเล่มนี้แสดงปัญหาสังคมในปัจจุบันได้ดีมาก สมควรได้รับรางวัล การเป็นการติชม มักใช้คำว่า วิพากษ์วิจารณ์

หลักการพูดวิเคราะห์วิจารณ์จากสื่อที่ฟังและดู

1. ฟังและดูเรื่องที่จะวิเคราะห์ วิจารณ์อย่างตั้งใจ
2. แยกแยะข้อมูลโดยละเอียด
3. พิจารณาว่าส่วนใดเป็นประโยชน์ในการนำไปประยุกต์ใช้
4. นำเสนอผลการวิเคราะห์วิจารณ์ โดยยกเหตุผลประกอบ
5. สรุปข้อคิดที่ได้จากการวิเคราะห์วิจารณ์ เพื่อนำไปใช้ในชีวิตประจำวัน

ข้อควรปฏิบัติในการพูดวิเคราะห์และวิจารณ์ที่ดี

1. พูดอย่างมีการเตรียมตัว มีการเตรียมความพร้อมก่อนการพูด เช่น การหาข้อมูล การใช้เหตุผล
2. พูดด้วยความสุภาพ ไม่ใช้คำส่อเสียด หรือหยาบคาย
3. หลีกเลี่ยงการพูดที่ก่อให้เกิดความขัดแย้ง
4. ควบคุมอารมณ์และความคิดให้อยู่ภายใต้ความยุติธรรม และความเที่ยงธรรม
5. ระมัดระวังในการใช้คำพูดหรือสำนวนที่ผิดความหมาย

เรียบเรียงโดย : อลงกรณ์ พลอยแก้ว