ความเป็นมาของ "สบู่" (1)

สบู่เป็นสารทำความสะอาดที่อยู่คู่กับวิถีชีวิตมนุษย์มาอย่างยาวนาน ย้อนกลับไปในสมัย 4,000 ปีก่อนคริสตกาล ชาวตะวันออกกลางเป็นชนชาติแรกที่พูดถึงสสารที่มีลักษณะคล้ายสบู่ นอกจากนี้ชาวสุเมเรียนซึ่งเป็นผู้ประดิษฐ์อักษรชุดแรกของโลก ก็มีบันทึกหลักฐานเกี่ยวกับสบู่ไว้เช่นกัน

ในตำนานโรมันโบราณมีข้อมูลเรื่องภูเขา Mount Sopa ว่าเป็นสถานที่ที่ผู้คนนำเอาไขมันสัตว์มาบูชาเทพเจ้าด้วยการจุดไฟบูชา ไขมันสัตว์เหล่านั้นถูกผสมรวมกับขี้เถ้าจนเกิดเป็นสารที่มีลักษณะสกปรกและเหนียว เมื่อไหลลงมาสู่แม่น้ำ Tiber บริเวณด้านล่าง คุณแม่บ้านค้นพบว่าหากนำสารเหนียวๆ นั้นผสมกับเสื้อผ้าก่อนที่จะซัก จะทำให้คราบสกปรกหลุดออกจากผ้าได้ง่ายขึ้น ชื่อภูเขาดังกล่าวจึงเป็นที่มาของคำว่า Soap หรือสบู่นั่นเอง

ปฏิกิริยาสะปอนนิฟิเคชัน

ปฏิกิริยาระหว่างไขมันสัตว์ (ไขมันแกะ) กับขี้เถ้าซึ่งเป็นด่างนั้น เรียกว่าปฏิกิริยา สะปอนนิฟิเคชัน (Saponification) เมื่อนำไประเหยน้ำออกไปก็จะได้สบู่ที่มีลักษณะเป็นก้อนและลื่น

โครงสร้างของสบู่และการทำงานเป็น Emulsifier

ปัจจุบันมีสบู่ขายตามท้องตลาดมากมายหลายยี่ห้อ ทั้งสบู่เหลวและสบู่ก้อน และมีการเติมสารเติมแต่งลงไปเพื่อเพิ่มมูลค่าของสินค้า แต่ความสามารถในการกำจัดคราบสกปรกของสบู่นั้นมีลักษณะเดียวกันครับ

สบู่มีโครงสร้าง 2 ส่วน คือส่วนหัว ซึ่งมีประจุลบ จะเป็นส่วนที่หันเข้าหาน้ำ และส่วนหาง ซึ่งจะเป็นส่วนที่หันเข้าหาคราบสกปรก ซึ่งส่วนใหญ่เป็นพวกไขมันหรือสารอื่นๆ ที่ละลายน้ำยาก สบู่จะทำหน้าที่เป็นตัวประสาน (Emulsifier) ให้น้ำและน้ำมันรวมเป็นเนื้อเดียวกัน ทำให้คราบสกปรกละลายน้ำและหลุดออกจากเนื้อผ้าได้

ในเวลาต่อมาได้มีการพัฒนาสารทำความสะอาดเพิ่มขึ้นจากสบู่ คือ ผงซักฟอก (Detergent) ซึ่งเป็นสารทำความสะอาดที่มีหลักการการกำจัดคราบสกปรกเหมือนกับสบู่นั่นแหละครับ แต่สามารถละลายน้ำได้มากกว่า จึงกำจัดสิ่งสกปรกได้ดีทั้งในน้ำธรรมดาและน้ำกระด้างซึ่งมีโลหะบางชนิดละลายอยู่ ผงซักฟองยังมีความหลากหลายในเชิงโครงสร้างมากกว่า

คงจะพอเข้าใจหลักการทำงานเบื้องต้นของสารทำความสะอาดอย่างสบู่และผงซักฟอกกันนะครับ สำหรับตอนที่ 2 เรามาทำการทดลองสนุกๆ กับสบู่กันดีกว่า แล้วพบกันครับ

ภาพประกอบจาก https://pixabay.com/th/