จุดแก้อวิชชา 

สิ่งมีชีวิตทุกชนิด เริ่มต้นมาจากอวิชชาและภวตัณหา

อวิชชา เป็นกิเลสตัวสำคัญที่สุด เป็นยอดกิเลส ดั่งพระพุทธภาษิตว่า"อวิชฺชา ปรมํ มลํ อวิชชาป็นมลทินอย่างยิ่ง"
ส่วน ภวตัณหา หมายถึง เจตจำนงเพื่อเกิดเป็นสิ่งมีชีวิต ซึ่งได้แก่ กรรม อันเป็นโครงสร้างภายในดวงจิต
      
กิเลสและกรรมเป็นปัจจัยให้วิญญาณธาตุเกิดเป็นสัตว์ ในจุดเริ่มแรกเกิดเป็นสิ่งมีชีวิต ประกอบด้วย 3 ปัจจัยคือ 

1. กิเลส 
2. อภิสังขาร(กรรม)
3. วิบาก(ขันธ์)

       ปัจจัยทั้งสามนี้พระผู้มีพระภาคทรงบัญญัติศัพท์ เรียกว่า "สังสารจักร" และ "วัฏจักร" สิ่งทั้งสามพาสัตว์ท่องเที่ยวเกิดตายในสังสารวัฏ(โลก)ตลอดกาลยาวนาน จนนับชาติไม่ถ้วน ต้องนับกาลเวลาเป็นอสงไขยกัป อสงไขยปี
       อวิชชาและภวตัณหา เป็นเครื่องผูกสัตว์โลกไว้ในโลก เครื่องผูกนี้แน่นเหนียวมั่นคง ยากที่จะแก้ให้หลุดได้ ต้องศึกษาให้รู้จักจุดที่มันผูก จึงจะรู้จักทางแก้ พระผู้มีพระภาคทรงบอกจุดที่อวิชชาสถิตไว้แล้ว เรียกว่า "อวิชชาอัฏฐวัตถุกา" แปลว่า "อวิชชาสถิตในวัตถุแปด" ดังต่อไปนี้

1. ปุพฺพนฺเต อญาณํ ความไม่รู้จุดเริ่มต้นแห่งการเกิดเป็นสิ่งมีชีวิต
2. อปรนฺเต อญาณํ ความไม่รู้จุดสุดท้ายแห่งสิ่งมีชีวิต
3. ปุพฺพนฺเตปรนฺเต อญาณํ ความไม่รู้จุดตอนกลาง จากจุดเริ่มต้นไปยังสุดท้ายของสิ่งมีชีวิต
4. ปฏิจฺจสมุปฺปาเท อญาณํ ความไม่รู้จักเหตุปัจจัยแห่งสุขและทุกข์ที่เกี่ยวโยงกันเหมือนสายโซ่
5. ทุกฺเข อญาณํ ความไม่รู้จักทุกข์ที่แท้จริง
6. ทุกฺขสมุทเย อญาณํ ความไม่รู้จักเหตุให้เกิดทุกข์ที่แท้จริง เหตุแห่งทุกข์ที่แท้จริง ได้แก่ ตัณหาทั้งสาม คือ กามตัณหา ภวตัณหา และวิภวตัณหา
7. ทุกฺขนิโรเธ อญาณํ ความไม่รู้จักพระนิพพาน อันเป็นภูมิจิตดับทุกข์ที่แท้จริง 
8. ทุกฺขนิโรธคามินีภปฏิปทาย อญาณํ ความไม่รู้จักปฏิปทาที่พาบรรลุพระนิพพาน ปฏิปทานี้ ได้แก่ พระอริยมรรคแปด

       อวิชชาเกิดจากความไม่สงบของจิต วิธีแก้ต้องแก้ที่จุดแรกคือ ทำความสงบของจิต ได้แก่ การเจริญสมาธิจนบรรลุฌานขั้นใดขั้นหนึ่ง ฌานขั้นที่สี่ ชื่อ จตุตถฌาน ดีที่สุด เพราะอวิชชาดับในฌานนี้เป็นการชั่วคราว จากนั้นจึงอาศัยฌานเจริญวิปัสสนา เพื่อแก้อวิชชาในวัตถุแปดให้หมดไป ถ้าแก้อวิชชาไม่หมดก็จะวนกลับมาสู่สังสารวัฏต่อไปใหม่ วนไปเวียนมาในสังสารวัฏจนเป็นวัฏจักร

ที่มา: ธรรมะ ของอดีตพระอริยคุณาธาร (เส็ง ปุสฺโส),โลกทิพย์ ฉบับที่ 147 ปีที่ 8 กุมภาพันธ์ 2532